فصل سوم، روش تحقیق.. 47
مقدمه. 48
- روش تحقیق…. 48
- جامعه آماری… 48
- حجم جامعه آماری… 49
- روش نمونه‌گیری… 49
- حجم نمونه…… 49
- واحد تحلیل….. 50
- متغیرها و مقوله‌های تحقیق….. 50
8.تعاریف عملیاتی…… 52
8.1.كد بررسی مطلب(ID):.. 52
8.2. شماره صفحه:….. 52
8.3. شماره مطلب…………………………………………………………………………………………………………… 52
8.4. ارزش ایثارگری و شهادت طلبی……… 52
8.5. ارزش «استقلال طلبی، ظلم ستیزی و استکبارستیزی»…………. 53
8.6. ارزش «ساده زیستی و نفی تجمل گرایی»……….. 53
8.7. ارزش «حفظ کیان خانواده»……….. 54
8.8. ارزش «خودکفایی علمی و نهضت تولید علم»……….. 54
- روش جمع‌آوری اطلاعات…. 55
- 10. روایی و پایایی…….. 55
- 11. روش تجزیه و تحلیل……. 56
فصل چهارم، یافته های پژوهش…. 57
مقدمه. 58
- توصیف یافته های تحقیق.. 58
1.1. مرور کلی.. 58
1.2. ارزش «ایثارگری و شهادت طلبی»………. 61
1.3. ارزش «استقلال طلبی، ظلم ستیزی و استکبارستیزی»…… 63
1.4. ارزش «ساده زیستی و نفی تجمل گرایی»….. 65
1.5. ارزش «حفظ کیان خانواده»…. 67
1.6. ارزش «خودکفایی علمی و توجه به علم»….. 69
- تبیین یافته های تحقیق… 71
2.1. فرضیه اول: «بین روزنامه های مورد بررسی و میزان پرداختن به پنج ارزش مذکور رابطه معنادار وجود دارد.»……………………………………………………………………………………………………………………………………. 71
2.2. پاسخ به سوالات مربوط به فرضیه اول………. 73
2.2.1. روزنامه های کیهان، ایران و آفتاب یزد به چه میزان و چگونه به ارزش «ایثارگری و شهادت طلبی» پرداخته اند………………………………………………………………………………………………………………………………74
2.2.2. روزنامه های کیهان، ایران و آفتاب یزد به چه میزان و چگونه به ارزش «استقلال طلبی، ظلم ستیزی و استکبار ستیزی» پرداخته اند؟………………………………………………………………………………………………………75
2.2.3. روزنامه های کیهان، ایران و آفتاب یزد به چه میزان و چگونه به ارزش «ساده زیستی و نفی تجمل گرایی» پرداخته اند؟…………………………………………………………………………………………………………………77
2.2.4. روزنامه های کیهان، ایران و آفتاب یزد به چه میزان و چگونه به ارزش «حفظ کیان خانواده» پرداخته اند؟………………………………………………………………………………………………………………………………………77
2.2.5. روزنامه های کیهان، ایران و آفتاب یزد به چه میزان و چگونه به ارزش «نهضت علمی و توجه به علم» پرداخته اند؟……………………………………………………………………………………………………………………………78
2.3. فرضیه دوم: «بین میزان پرداختن به ارزشهای مورد بررسی در تحقیق و سال انتشار روزنامه؛ ارتباط معنادار وجود دارد»……………………………………………………………………………………………………………………………..78
2.3.1. آیا گذشت زمان تاثیر معناداری بر میزان پرداختن روزنامه ها به ارزشهای مورد نظر گذاشته است؟…..80
فصل پنجم، جمع بندی و نتیجه گیری.. 83
مقدمه. 84
- پاسخ به پرسش ها و بررسی فرضیه های مطرح شده…… 84
- نتیجه گیری….. 88
- محدودیت های پژوهش 89
- پیشنهادهای پژوهش…. 89
منابع و مآخذ. 91
- منابع فارسی. 92
- منابع غیرفارسی.. 97
پیوست ها 98
- معرفی شورای عالی انقلاب فرهنگی.. 99
- مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره ارزش های اساسی نظام. 104
- دستورالعمل کدگذاری.. 106
- جداول توافقی…… 107
فهرست جداول
جدول 1- تعداد روزهای انتشار روزنامه ها 49
جدول 2- نمونه آماری 49
جدول 3- برگه كدگذاری 51
جدول 4- توزیع فراوانی مطالب دارای موضع مثبت نسبت به حداقل یکی از ارزش های پنج گانه. 58
جدول 5- فراوانی مطالب دارای موضع مثبت نسبت به ارزش های پنج گانه و درصد آنها نسبت به کل مطالب… 60
جدول 6- توزیع فراوانی مطالب دارای موضع مثبت نسبت به «ایثارگری و شهادت طلبی». 61
جدول7- توزیع فراوانی مطالب دارای موضع مثبت نسبت به «استقلال طلبی، ظلم ستیزی و استکبارستیزی». 63
جدول8- توزیع فراوانی مطالب دارای موضع مثبت نسبت به «ساده زیستی و نفی تجمل گرایی ». 65
جدول 9- توزیع فراوانی مطالب دارای موضع مثبت نسبت به «حفظ کیان خانواده». 67
جدول 10- توزیع فراوانی مطالب دارای موضع مثبت نسبت به « خودکفایی علمی و توجه به علم». 69
جدول 11- جدول توافقی روزنامه ـ ارزش 71
جدول 12- توزیع فراوانی مطالب مرتبط با ارزشها به تفكیك روزنامه. 73
جدول 13- جدول توافقی سال انتشار ـ ارزش………………………………………………………………………………………………………79
فهرست نمودارها
نمودار 1- درصد فراوانی کل مطالب بررسی شده و مطالب مرتبط… 59
نمودار 2- درصد فراوانی مطالب دارای موضع مثبت نسبت به ارزش های پنجگانه تحقیق.. 61
نمودار 3- درصد فراوانی مطالب مرتبط با ارزش «ایثارگری و شهادت طلبی». 62
نمودار 4- درصد فراوانی زیرمقوله های ارزش « ایثارگری و شهادت طلبی ». 63
نمودار 5- درصد فراوانی مطالب مرتبط با ارزش «ساده زیستی و نفی تجمل گرایی ». 64
نمودار 6- درصد فراوانی مطالب مرتبط با ارزش «حفظ کیان خانواده». 65
نمودار 7- درصد فراوانی مطالب مرتبط با ارزش « خودکفایی علمی و توجه به علم». 66
نمودار 8- درصد فراوانی زیرمقوله های ارزش «ایثارگری و شهادت طلبی». 67
نمودار 9- درصد فراوانی زیرمقوله های ارزش « استقلال طلبی، ظلم ستیزی و استکبارستیزی ». 68
یک مطلب دیگر :
نمودار 10- درصد فراوانی زیرمقوله های ارزش « ساده زیستی و نفی تجمل گرایی ». 68
نمودار 11- درصد فراوانی زیرمقوله های ارزش «حفظ کیان خانواده». 70
نمودار 12- درصد فراوانی زیرمقوله های ارزش « خودکفایی علمی و توجه به علم». 70
فصل اول؛ طرح تحقیق
بسم الله الرحمن الرحیم
مقدمه
در جهان امروز، وسایل ارتباط جمعی نظیر اینترنت، ماهواره، روزنامه، رادیو، تلویزیون و سینما با انتقال اطلاعات و معلومات جدید و مبادله افکار و عقاید عمومی، در راه پیشرفت یا زوال فرهنگ و تمدن بشر، نقش بزرگی به عهده گرفته اند؛ به طوری که بسیاری از دانشمندان، عصر کنونی را «عصر ارتباطات» نام گذاشته اند.
روزنامهها در مقایسه با سایر رسانههای ارتباطی، عمر بیشتری دارند و با اینکه در نیم قرن گذشته انحصار خود را به عنوان تنها وسیله خبررسانی از دست دادهاند و با رقیبان قدرتمندی مواجه هستند ولی برخی ویژگی های مهم آن ها نظیر وسعت، دوام، و تنوع اخبار و دارا بودن قابلیت های ویژه برای تشریح و تفسیر داده ها باعث شده است که با وجود ظهور و فراگیر شدن رسانه های ارتباطی چون رادیو، تلویزیون و شبکه های اطلاع رسانی، در توسعه روزنامهها خللی ایجاد نشود و آنها همچنان تاثیر زیادی در دادن آگاهی به مردم و شکلگیری واقعیتهای اجتماعی، برجستهسازی پیامهای خبری و تقویت یا تضعیف ارزشهای جامعه دارند. با توجه به توانایی رسانه ها در شکل گیری یا تقویت و تضعیف ارزش های اجتماعی، به نظر میرسد که میتوان با بررسی علمی محتوای انتشار یافته در رسانه ها، تا حدود زیادی پی به ارزش هایی برد که توسط رسانه در جامعه گسترش پیدا می کنند.
انقلاب اسلامی و به تبع آن نظام جمهوری اسلامی ایران، غایت نهایی خود را نه در حوزه اقتصاد یا سیاست بلکه در حوزه فرهنگ دانسته و گسترش و استقرار فرهنگ اسلامی و ارزش های متعالی انسانی را هدف نهایی خودش میداند. یکی از رسالت های مهم نظام جمهوری اسلام ایران، رسالت فرهنگی است که مقام معظم رهبری نیز در دیداری که با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی ـ که از این پس به اختصار “شورا” نامیده میشود ـ در 23 خرداد 1390 داشتند؛ بر آن تاکید نموده و فرمودند: «روشنفكران جامعه، نخبگان جامعه، علماى دینى، فعالان سیاسى، و در رأس همه، حكومت و دولت – دولت به معناى عام، به معناى حكومت – اینها آن اقطاب تأثیرگذار هستند؛ اینها میتوانند فرهنگ را منحط كنند، یا تضعیف كنند، یا تقویت كنند، یا ترمیم كنند، یا بعكس مجروح كنند و در آن خلل وارد كنند» (خامنه ای: 1390). در این راستا، شورا به عنوان مغز متفکر و نهاد بالادستی مدیریت فرهنگی کشور؛ در یکی از مصوبات خود، ارزش های اساسی نظام جمهوری اسلامی را در 21 سرفصل مشخص نموده است که از میان آنها میتوان به ارزش های «استقلال طلبی، ظلم ستیزی و استکبارستیزی»، «ایثارگری و شهادت طلبی»،«ساده زیستی و نفی تجمل گرایی»، «حفظ کیان خانواده» و « خودکفایی علمی و توجه به علم» اشاره نمود.
1. طرح مساله تحقیق
اهمیت رسانه ها در دنیای امروز، عمدتا از آنجا ناشی میشود كه رسانه ها ضمن آنكه میتوانند تعیین کنند چه موضوعاتی برجسته شده و مورد توجه قرار بگیرند؛ در مرتبه ای بالاتر میتوانند با برجسته سازی و تکرار رویدادهای خاص از نگاه خودشان، ارزش های مورد نظرشان را تقویت یا تضعیف کنند. این فرآیند تقویت یا تضعیف ارزش ها، یکی از محلهای ورود رسانه به حوزه فرهنگ می باشد. به عبارت دیگر، از آنجایی که ارزشهای هر جامعه بخشی از فرهنگ آن جامعه هستند؛ رسانهها میتوانند از طریق تاثیرگذاری بر ارزش ها، فرهنگ جامعه را تحت تاثیر قرار دهند.
در کتاب «روزنامهنگاری نوین» نوشته نعیم بدیعی و حسین قندی، اساتید ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی تهران، درباره وظایف و عملکرد رسانههای خبری آمده است: «در سالهای اخیر، تاکید تازهای بر مفهوم شکلگیری واقعیتهای اجتماعی به عنوان یکی از مهمترین آثار اجتماعی پیامهای ارتباطی مورد بررسی پژوهشگران قرار گرفته است. امروزه سوال این نیست که وسایل ارتباط جمعی چگونه بر نگرشها، اعتقادات، باورها و رفتارهای مخاطبان تاثیر میگذارند، بلکه سوال اینست که رسانه ها چه کمکی به تبیین مخاطبان از محیط اطراف خود میکنند و چگونه میتوانند مشارکت آنان را در برنامههای توسعه جلب کنند. چگونه میتوانند با تاکید و برجسته کردن ارزشها، هنجارها و رویدادهای گوناگون، به شکلگیری ادراکات و ایجاد انگیزه برای مشارکت همگانی کمک کنند»(بدیعی و قندی، 1385: 418).
آنها سپس ضمن مقایسهای که بین سه رسانه تلویزیون، رادیو و روزنامه میکنند؛ درباره روزنامه و کارکردهای آن مینویسند: «مقایسه سه رسانه ـ روزنامه، رادیو و تلویزیون ـ و اهداف پیام دهندگان و پیامگیران نشان میدهد که وظائف رسانهها در تامین نیازهای مخاطبان یکسان نیست. روزنامه با ارائه اطلاعات درست میتواند آگاهی های لازم را برای شناخت مخاطبان از محیط اطراف خود فراهم کند تا آنان بتوانند تصمیمهای درستی در موارد مختلفی که به زندگیشان مرتبط است؛ اتخاذ کنند. روزنامه میتواند با مطرح کردن دیدگاهها، نگرشها و دانشهای گوناگون که دایم در حال تغییر هستند؛ وسیله انتطباق مخاطبان را با ارزشها و نگرشهای نو فراهم سازد و ضمن پیوند دادن آنان با یکدیگر، علاقه و مشارکت آنها را در پیشبرد اهداف ملی برانگیزد»(همان: 419)1. ضرورت و اهمیت تحقیق
مطالعه در مورد تغییرات و تحولات فرهنگی، یکی از مهمترین اولویتها در پژوهش و برنامهریزی کشورهاست که به توسعه، تعمیق و هدفمند ساختن نظامهای برنامهریزی فرهنگی و شناخت اولویتهای کاری آنها و سرانجام ارتقاء کارآیی و اثربخشی نظام، نهادها و برنامههای فرهنگی کشور کمک میکند.
در این بین، مطالعه وضعیت و نقش رسانهها در تصویرسازی و بازنمایی فرهنگی جامعه از اهمیت و اولویت ویژهای برخوردار است. رسانهها و وسایل ارتباطجمعی، بخشی از زندگی ما شدهاند. آنها به ما میگویند که در مورد چه چیزهایی فکر کنیم. اخبار را به ما منتقل میکنند؛ ما را سرگرم میکنند؛ و تصویر و تفسیر ما را از زندگی، جهان و محیط پیرامون، شکل میدهند. کتابها، مجلات، روزنامهها، رادیو، تلویزیون و سینما و دیگر اشکال وسایل ارتباطجمعی، نقش مهمی را در زندگی ما ایفا میکنند و به طور خلاصه، جریان مستمری از اطلاعات و سرگرمی را به ما ارایه میکنند. به طور کلی، آنها این توانایی را دارند که بگویند تصویر چه کسی باید نشان داده شود و تصویر چه کسی نشان داده نشود. چه سخنی منعکس شود و چه سخنی مسکوت بماند. چه رویدادی اطلاعرسانی شود و چه رویدادی پنهان بماند. چه کسانی برای مردم چهره شوند و چه کسانی نباید برای مردم الگو شوند. چه چیزهایی را مردم باید خوب بدانند و چیزهایی را بد و ناپسند بدانند. چه ارزش هایی بازنمود شوند و چه ارزشهایی پنهان بمانند.
این توانایی رسانهها، که در دهههای اخیر و از جمله در کشور ما، در طی سالهای اخیر از سرعت، پیچیدگی و عمق بیشتری نیز برخوردار شدهاند؛ نشان میدهد که مطالعه در مورد وضعیت تغییرات فرهنگی جامعه و آیندهنگری تحولات آن، علاوه بر مطالعات پیمایشی که یکی از گرایشهای مورد علاقه در طرحهای ملی کشورمان در زمینه سنجش تغییرات فرهنگی جامعه است؛ به مطالعات رسانهای و مردمشناختی نیازمند است و لازم است این موضوع در دستور کار نهادهای کلان پژوهشی و سیاستگذاری کشورمان قرار گیرد. هر چند در این زمینه، به جز پژوهشهایی که با روشهای پیمایشی صورت گرفته است؛ تاکنون پژوهش درخور توجهی برای مطالعه در مورد سیر گرایش حاکم بر تحولات و بازنماییهای فرهنگی رسانهای که از زمینههای مهم برای مطالعه فرهنگ عمومی جامعه است؛ صورت نگرفته است؛ اما به هر حال امید این وجود دارد که در آینده به تدریج این موضوع هم به دستور کار رصد فرهنگی نهادهایی چون شورای فرهنگ عمومی اضافه شود.
در مجموع باید گفت که متون رسانهای در کشور ما به تازگی به عنوان زمینهای مطالعاتی برای بازشناسی دلالتها و کارکردهای فرهنگی، مورد اقبال بیشتری قرار گرفتهاند و پیش از آن، اغلب زمینهای برای مطالعات سیاسی بودهاند. با وجود این، باید این نکته را در نظر داشت که در مقایسه با ظرفیت قابل ملاحظه رسانه ها برای دلالت فرهنگی، پژوهشهای موجود چندان رضایت بخش نیستند و لازم است در این زمینه کوششهای بیشتری صورت گیرد.
