با موضوع مقایسه ی خسرو و شیرین نظامی با منظومه های هم نام با آن |
 |
بخش پنجم : مقایسه آغاز داستان خسرو و شیرینِ نظامی با چند اثر دیگر………………………………………. 59
مقایسه آغاز داستان خسرو و شیرین نظامی با چند اثر دیگر ……………………………………………………………. 60
بخش ششم: چکیده ی داستانها ……………………………………………………………………………………………………. 66
فصل اول : چكیده ی داستان خسرو و شیرین به روایت نظامی ……………………………………………………….. 67
فصل دوم :چكیده ی داستان خسرو و شیرین به روایت شاهنامه ………………………………………………………. 72
فصل سوم : داستان شیرین و خسرو به روایت امیر خسرو دهلوی ……………………………………………………. 75
فصل چهارم : داستان یوسف و زلیخا به روایت جامی …………………………………………………………………….. 84
فصل پنجم : داستان فرهاد و شیرین به روایت وحشی بافقی ……………………………………………………………. 89
بخش هفتم : نقد تطبیقی شخصیت های داستان در پنج اثر ……………………………………………………………. 102
فصل اول : شخصیت های اصلی …………………………………………………………………………………………………… 104
1- شیرین ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 104
الف)شیرین در منظومه ی نظامی …………………………………………………………………………………………………… 105
ب) شیوه ی عاشقی شیرین در منظومه ی نظامی …………………………………………………………………………….. 107
ج) چگونگی وصال خسرو و شیرین در منظومه ی نظامی ……………………………………………………………….. 108
د) مرگ شیرین به روایت نظامی …………………………………………………………………………………………………… 110
- شیرین دهلوی ………………………………………………………………………………………………………………………… 112
الف) چگونگی عاشق شدن شیرین ……………………………………………………………………………………………….. 112
ب) وصال خسرو و شیرین دهلوی ……………………………………………………………………………………………….. 113
ج) مرگ شیرین به روایت امیرخسرو دهلوی …………………………………………………………………………………. 113
نقد و بررسی شیرین دهلوی در مقایسه با شیرین نظامی ………………………………………………………………….. 115
- شیرین در شاهنامه …………………………………………………………………………………………………………………… 119
الف) شیوه ی عاشقی …………………………………………………………………………………………………………………… 119
ب) وصال خسرو و شیرین …………………………………………………………………………………………………………… 120
ج) مرگ شیرین به روایت فردوسی ………………………………………………………………………………………………. 121
- زلیخا ……………………………………………………………………………………………………………………………………… 125
الف) چگونگی عاشق شدن زلیخا …………………………………………………………………………………………………. 125
ب) وصال …………………………………………………………………………………………………………………………………… 127
ج) مرگ زلیخا به روایت جامی …………………………………………………………………………………………………….. 128
- شیرین در منظومه وحشی ………………………………………………………………………………………………………… 129
الف) شیرین عشق واقعی ……………………………………………………………………………………………………………… 129
ب) شیرین صبور ………………………………………………………………………………………………………………………… 129
ج) شیرین جسور و بی باك …………………………………………………………………………………………………………. 129
نقد و بررسی مرگ شیرین ……………………………………………………………………………………………………………. 130
2- خسرو ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 131
- خسرو در منظومه نظامی…………………………………………………………………………………………………………… 131
الف) شیوه ی عاشق شدن ……………………………………………………………………………………………………………. 132
ب) مرگ خسرو به روایت نظامی ………………………………………………………………………………………………….. 132
ج) چگونگی اطلاع شیرین از مرگ خسرو به روایت نظامی …………………………………………………………….. 133
- خسرو در شیرین و خسرو دهلوی ……………………………………………………………………………………………. 134
الف)چگونگی عاشق شدن خسرو …………………………………………………………………………………………………. 134
ب) مرگ خسرو به روایت امیرخسرو دهلوی …………………………………………………………………………………. 135
نقد و بررسی خسرو در اثر دهلوی در مقایسه با اثر نظامی ……………………………………………………………… 137
مرگ خسرو به روایت فردوسی …………………………………………………………………………………………………….. 139
رحلت حضرت یوسف به روایت جامی …………………………………………………………………………………………. 141
نقد و بررسی مرگ خسرو ……………………………………………………………………………………………………………. 143
- فرهاد به روایت نظامی …………………………………………………………………………………………………………….. 146
- فرهاد به روایت دهلوی ……………………………………………………………………………………………………………. 147
- فرهاد به روایت وحشی …………………………………………………………………………………………………………… 151
الف) غرض دو شاعر از سرودن داستان ………………………………………………………………………………………… 151
ب) مقایسه شخصیت فرهاد از دیدیگاه دو شاعر …………………………………………………………………………….. 154
- فرهاد مهندس و فرهاد پیكرساز ……………………………………………………………………………………………….. 154
- فرهاد پهلوان و فرهاد زورمند …………………………………………………………………………………………………… 151
- فرهاد نكته دان و نكته سنج …………………………………………………………………………………………………….. 157
- بی نیازی و عزت نفس و غرور هنرمندانه ………………………………………………………………………………….. 159
- فرهاد دل نازك و دل هوسناك …………………………………………………………………………………………………. 161
نتیجه گیری در مورد فرهاد ………………………………………………………………………………………………………….. 162
شخصیت های فرعی ……………………………………………………………………………………………………………………. 163
- مریم ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 164
الف) مریم در خسرو و شیرین نظامی ……………………………………………………………………………………………. 164
ب) مریم در شاهنامه فردوسی ………………………………………………………………………………………………………. 164
ج) مریم در شیرین و خسرو دهلوی ……………………………………………………………………………………………… 165
- مهین بانو ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 167
الف) مهین بانو در خسرو و شیرین نظامی …………………………………………………………………………………….. 167
ب) مهین بانو در شیرین و خسرو دهلوی ……………………………………………………………………………………… 167
- شكر و بازغه ………………………………………………………………………………………………………………………….. 169
- شیرویه …………………………………………………………………………………………………………………………………… 172
- باربد و نكیسا …………………………………………………………………………………………………………………………. 173
شبدیز – طاقدیس ……………………………………………………………………………………………………………………….. 175
الف) تخت طاقدیس ……………………………………………………………………………………………………………………. 175
شبدیز ………………………………………………………………………………………………………………………………………… 176
- هرمز ……………………………………………………………………………………………………………………………………… 178
- بزرگ امید ……………………………………………………………………………………………………………………………… 178
- شاپور …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 179
نقد و بررسی حوادث داستان در دو منظومه نظامی و دهلوی …………………………………………………………… 180
نقد و بررسی شاهنامه در مقایسه با اثر نظامی …………………………………………………………………………………. 183
نقد و بررسی حوادث داستان منظومه جامی در مقایسه با منظومه ی نظامی ……………………………………….. 184
خوابهای خسرو ………………………………………………………………………………………………………………………….. 184
خوابهای زلیخا ……………………………………………………………………………………………………………………………. 185
خوابهای یوسف ………………………………………………………………………………………………………………………….. 183
نقد و بررسی حوادث داستان در دو منظومه وحشی و نظامی …………………………………………………………… 189
بخش نهم: گفتگوی در داستانها ……………………………………………………………………………………………………. 197
نقد و بررسی گفتگو ها در پنج اثر ………………………………………………………………………………………………… 198
بخش دهم : هنر شاعری ………………………………………………………………………………………………………………. 200
مقایسه و بررسی هنر شاعری در پنج منظومه ………………………………………………………………………………….. 201
بخش یازدهم: عنصر توصیف ……………………………………………………………………………………………………… 208
بررسی عنصر توصیف در پنج منظومه …………………………………………………………………………………………… 209
چکیده پایان نامه:
این رساله پژوهشی است در مقایسه ی خسرو شیرین نظامی با داستان خسرو وشیرین در شاهنامه ، شیرین و خسرو امیر خسرو دهلوی ،فرهاد و شیرین وحشی بافقی و یوسف وزلیخای جامی با عنوان (مقایسه ی خسرو و شیرین نظامی با منظومه های هم نام با آن)
از آنجاییکه داستان خسرو وشیرین در بین عوام رواج داشته است، شاعران بسیاری از جمله فردوسی و نظامی آنرا به نظم در آورده اند.
بعد از نظامی، شاعران بسیاری به تقلید از آثار وی برخاسته اند و شیرین و خسرو دهلوی، فرهاد و شیرین وحشی با فقی و یوسف و زلیخای جامی از نظیره های موفق برای خسرو و شیرین نظامی است.
در این پزوهش تلاش کرده ام که مقدمه ی آثار ،چکیده ی داستانها ،شخصیت ها ،حوادث داستانها،گفتارها،هنر شاعر و توصیف در این آثار را مقایسه کنیم.
امید است که مورد توجه علاقه مندان و پزوهشگران و ادب دوستان واقع گردد.
پایان نامه در یازده بخش تنظیم شده است :
بخش نخست: شرح احوال و آثار شاعران
بخش دوم : خمسه سرایی به تقلید از نظامی و مقلّدان او
بخش سوم: پیشینه ی داستان خسرو و شیرین
بخش چهارم: در باره ی خسرو وشیرین
بخش پنجم: مقایسه آغاز کتاب خسرو وشیرین با دیگر آثار
بخش ششم: مقایسه ی آغاز داستان خسرو و شیرین با دیگر آثار
بخش هفتم: چکیده ی داستان ها به روایت هر یک از شاعران
بخش هشتم: نقد و بررسی حوادث داستانها در پنج منظومه
بخش نهم: بررسی و مقایسه گفتگوها در داستان ها
بخش دهم:نقد وبررسی هنر شاعری در پنج اثر
بخش یازدهم: بررسی و مقایسه ی عنصر توصیف در پنج مثنوی
واژه های کلیدی:
مقایسه ،خسرو،شیرین،نظامی،فردوسی،دهلوی،وحشی،جامی
مقدمه:
ای نام تو بهترین سر آغاز بی نام تو نامه کی کنم باز
مثنوی خسرو و شیرین بی تردید یکی از شاهکارهای عشقی در ادبیات جهان است، و اشعار نظامی نیز یکی از عمیق ترین و پرمغزترین اشعاری است که در زبان فارسی درباره ی عشق سروده است.
این مثنوی (خسرو وشیرین)داستان عشق خسرو پرویز(پادشاه ساسانی)با شیرین شاهزاده ی ارمنی (برادرزاده ی بانوی ارمن) است : که نظامی آن را در بحر (مسدّس مقصور)(مفاعیلن مفاعیلن مفاعیل)یا محذوف (مفاعیلن مفاعیلن مغولن)سروده است.
داستان عشقبازیهای خسرو و شیرین از جمله داستانهای اواخر عهد ساسانی بوده و در کتابهایی مانند؛ «المحاسن دالاضداد جاحظ» ، «غرراخبار ملوک الفرس ثعالبی» ، «تاریخ بلعمی» و «شاهنامه فردوسی» نیز آمده است.
منتهی در منابع قدیمی شیرین کنیزکی ارمنی است ؛ که خسرو از زمان پدر خویش ، هرمز، به او دل بسته بوده و بعد به حرم سرای پرویز راه می یابد و همسر محبوب او می شود.
در منابع بالا (به جز روایت بلعمی)از فرهاد – مهندس کوه تراش و عاشق شیرین- سخن نمی رود و
حال آنکه در داستان نظامی، شخصّیت فرهاد درخششی بارز دارد.همچنان که در (منظومه ی فرهاد وشیرین) امیر علیشیر نوایی و دیگر روایات ترکی نیز عشق شیرین و فرهاد بیش از همه ی قسمت های منظومه دارای اهمیت است .
داستان خسرو وشیرین از قرن چهارم هجری به بعد وسعت و دگرگونی یافته و در بین مردم رواج پیدا می کند. همانطور که در مقدمه ی داستان خسرو و شیرین آمده، به نظامی رسیده و شاید وی نیز درآن تصرفّاتی شاعرانه کرده است.
به نظر می رسد که بخش عمده ای از خسرو وشیرین نظامی سرگذشتی است عاشقانه در محیطی اشرافی و به تعبیر دیگر عشقی همایونی است با کیفیات و ویژگی های مخصوص به خود.
مثنوی خسرو وشیرین از دیدگاه هنر و حکمت و زبان ادبیات بی مانند است و اگر چه در طول زمان و در هر عصری یکی از هنرمندان ازآن تقلید کرده است ، ولی هیچ کدام از عهده ی این کار بر نیامده و به راز و رمز این کتاب پی نبرده ودر زیبایی کلام به پایه ی آن نرسیده اند.
این تقلید ها از قرن هفتم به بعد آغاز شد ، و در تمام دوره های ادبی زبان فارسی ادامه یافت.
ظاهراً امیر خسرو دهلوی نخستین و بزرگترین شاعری است که به تقلید از نظامی به نظم پنج گنج همت گماشته ، و در میان همه ی مقلّدین موفق تر بوده لکن او نیز از رازهای داستان بی خبر بوده است.
یک مطلب دیگر :
از میان دیگر مقلّدان میتوان به جامی ،هاتفی،قاسمی گنابادی ، وحشی بافقی،عرفی ، مکتبی ، فیضی فیاضی، اشرف مراغی و آذر بیگدلی اشاره کرد که ؛ هر یک همه یا بعضی از مثنوی های نظامی را تقلید
کرده اند.
بنابراین اگر به مقایسه ی این آثار (خسرو وشیرین در شاهنامه، شیرین خسرو دهلوی، فرهاد وشیرین وحشی و یوسف زلیخای جامی)با خسرو و شیرین نظامی پرداخته شده است، بدین خاطر نیست که این آثار را در ترازوی یکسانی بسنجیم بلکه به خاطر تعلّق داشتن هر کدام ار این آثار به دوره و عصری از تاریخ ادبیات ایران است،کوشیده ام تا ویژگی ها و باید و نبایدهایی را که در هر عصری در آثار عاشقانه و بزمی راه یافته است،جستجو کنم.
علاوه بر اینها با توجه به اینکه آغاز و پایان و روند داستان خسرو وشیرین در هر یک از این آثار همراه با تغییراتی است برآن شدم تا هر کدام را به طور جداگانه بررسی کنم تا برای خود و همکارانم گره گشایی باشد.
این پایان نامه در یازده بخش تنظیم شده است که عبارت است از :
بخش اول :شرح احوال شاعران،بخش دوم : خمسه سرایی به تقلید از نظامی و مقلدان نظامی ،بخش سوم:پیشینه ی داستان خسرو وشیرین،بخش چهارم:درباره ی خسرو شیرین ، بخش پنجم: مقایسه ی آغاز کتاب خسرو وشیرین با دیگر آثار، بخش ششم:مقایسه آغاز داستان خسرو و شیرین با دگر آثار،بخش هفتم: چکیده داستانها به روایت هر یک از شاعران ،بخش هفتم :نقد وتطبیق شخصیتهای اصلی و فرعی در پنج منظومه،بخش هشتم:نقد وبررسی حوادث داستان در پنج منظومه،بخش نهم:گفتگو در داستان،بخش دهم:هنر شاعری و بخش یازدهم:بررسی عنصر توصیف در پنج منظومه.
لازم به یادآوری است که مثنوی یوسف و زلیخای جامی هرچند که همنام با خسرو شیرین نظامی نیست اما از آنجاییکه جامی آنرا به تقلید از خسرو و شیرین سروده است از لحاظ ساختارو روند داستان مقایسه کرده که در هر بخش مورد پژوهش و بررسی قرارداده ام.
در این پژوهش از «خسرو وشیرین» دکتر بهروزثروتیان، «شاهنامه» چاپ مسکو، «شیرین و خسرو» به قلم غضنفر علی یف (مسکو1966)، «فرهاد وشیرین» از دیوان وحشی به کوشش پرویز بابائی و «یوسف و زلیخا» به اهتمام دکتر ناصر نیکو بخت استفاده شده است.
در این تحقیق شماره سمت راست ممیز سال انتشار اثر و شماره ی سمت چپ شماره ی صفحه است همچنین در آدرس بیتها نام اثر و صفحه ی آن آمده است.
بخش اول :
شرح احوال و آثار شاعران
فصل اول :
شرح احوال و آثار نظامی گنجه ای
زندگی تولد نظامی :
« نظامی، الیاس فرزند یوسف، در سال 1141 م ( 536 هـ ) در گنجه یکی از شهرهای باستانی آذربایجان چشم به جهان گشود . بنا به گفته ی خود شاعر، مادر او، دختر یکی از سران کُرد، بوده است. صاحب نظران برآنندکه نیای او مؤیدالدین مردی فاضل و دانشمند بوده است[1].»
(مبارز1360/11)
البته در مورد تولّد او اختلاف نظر وجود دارد که مورد بحث ما نیست .
ابیاتی در مثنوی لیلی و مجنون موجود است که پیر گنجه در آنها به نام پدر ومادرش اشاره کرده است .
گر شد پدرم به سنت جد یــوسف پسر زکی مؤید
گر مادر من رئیسه کــرد مادر صفتانه پیش من مرد
(لیلی و مجنون،75و74)
- دانش های نظامی :
نظامی در علوم عقلی و نقلی و ادبی زمان خود تبحّر داشته است:
« غیر از معلومات ادبی، استعداد و قریحه ذاتی که نظامی در فنون شاعری و سخنوری داشته است در علوم عقلی از قبیل فلسفه و منطق و ریاضیات و نجوم و نیز در علوم نقلی از قبیل اخبار و قرآن و فقه و احادیث و سایر علوم وفنون متداول زمان تبحّر و مهارت کامل داشته است[2]»
(شهابی1337/31)
فرم در حال بارگذاری ...
|
[سه شنبه 1399-07-29] [ 04:23:00 ب.ظ ]
|
