2-2-1-1-1-3  اثر بر بخش مالی……………………………………………………………………………………………………..30
2-2-1-1-1-4  اثر بر بخش خدمات…………………………………………………………………………………………………30
2-2-1-1-1-5  اثر بر بخش بازرگانی………………………………………………………………………………………………..31
2-2-1-1-2  اثر بر متغیرهای کلان اقتصادی……………………………………………………………………………………….32
2-2-1-1-2-1  تورم………………………………………………………………………………………………………………………32
2-2-1-1-2-2  بیکاری…………………………………………………………………………………………………………………..33
2-2-1-1-2-3  سرمایه­گذاری………………………………………………………………………………………………………….33
2-2-1-1-2-4  رشد اقتصادی………………………………………………………………………………………………………….33
2-2-1-1-2-5  حجم تجاری و تراز بازرگانی…………………………………………………………………………………….34
2-2-1-1-2-6  نرخ ارز و ذخایر ارزی……………………………………………………………………………………………..34
2-2-1-1-3  اثرات کوتاه مدت، میان مدت، بلند مدت…………………………………………………………………………34
2-2-1-1-3-1  اثرات کوتاه مدت…………………………………………………………………………………………………….34
2-2-1-1-3-2  اثرات میان مدت………………………………………………………………………………………………………35
2-2-1-1-3-3  اثرات بلند مدت………………………………………………………………………………………………………35
2-2-2  تحریم­های کشورهای مختلف علیه ایران………………………………………………………………………………..35
3  بخش صنعت نفت………………………………………………………………………………………………………………38
3-1  نحوه­ی توزیع و پخش فرآورده­های نفتی از ابتدای پیدایش نفت ایران…………………………………………….38
3-2  تاریخچه­ی توزیع و پخش نفت و فرآورده­های نفتی……………………………………………………………………..38
3-2-1  دوره­ی فعالیت “شركت نفت انگلیس / پرشیا” 1287تا 1312 ه.ش 1908 تا 1933 م……………………38

3-2-2  دوره­ی فعالیت از سال 1312 هـ . ش.(1933 میلادی) تا نهضت ملی شدن صنعت نفت………………..39
3-2-3  دوره­ی بعد از خلع ید از “شركت نفت انگلیس و ایران” و نهضت ملی شدن صنعت نفت…………….40
3-3  تاسیس و تكامل “شركت ملی پخش فرآورده­های نفتی ایران”……………………………………………………….41
3-4  مروری بر جایگاه صنعت نفت در اقتصاد ایران…………………………………………………………………………….43
3-4-1  جایگاه نفت در واردات…………………………………………………………………………………………………………45
3-4-2  میزان سهم صادرات نفت در عرضه­ی ارز مورد نیاز کشور…………………………………………………………46
3-4-3  نقش نفت بر درآمد دولت……………………………………………………………………………………………………..47
3-4-3-1  رانت………………………………………………………………………………………………………………………………49
3-4-3-2  دولت رانتیر و ویژگی‌های آن…………………………………………………………………………………………….49
3-4-3-3  رانتریسم…………………………………………………………………………………………………………………………51
3-4-3-4  تأثیرات و پیامدهای رانت………………………………………………………………………………………………….51
3-4-3-4-1  تأثیرات آن بر ساخت دولت………………………………………………………………………………………….51
3-4-3-4-1-1  افزایش استقلال دولت از جامعه………………………………………………………………………………..51
3-4-3-4-1-2  بی‌نیازی دولت از ایجاد دموكراسی و مانع گذاشتن در مسیر توسعه­ی سیاسی…………………..52
3-4-3-4-1-3  تضعیف توان استخراجی و باز توزیعی دولت………………………………………………………………52
3-4-3-4-1-4  تبدیل شدن دولت به توزیع كننده­ی رانت……………………………………………………………………53
3-4-3-4-2  تأثیرات آن بر اقتصاد……………………………………………………………………………………………………53
3-4-3-4-2-1  رشد روحیه­ی رانتیری در اقتصاد و جامعه…………………………………………………………………..53
3-4-3-4-2-2  اقتصاد مصرفی…………………………………………………………………………………………………………54
3-4-3-4-2-3  گسترش بخش عمومی اقتصاد……………………………………………………………………………………54
3-4-3-4-2-4  اخلال در برنامه‌های توسعه­ی اقتصادی……………………………………………………………………….55
3-4-3-4-3  تأثیرات آن بر اجتماع……………………………………………………………………………………………………55
3-4-3-4-3-1  تضعیف گروه­های اجتماعی………………………………………………………………………………………55
3-4-3-4-3-2  رشد بوروكراسی………………………………………………………………………………………………………56
3-4-3-5  دولت شبه رانتیر………………………………………………………………………………………………………………57
3-4-3-6  ایران دولتی رانتیر…………………………………………………………………………………………………………….57
3-5  مشکلات پیش رو…………………………………………………………………………………………………………………….58
3-5-1  تاثیرات تحریم بر صنعت نفت ایران……………………………………………………………………………………….62
3-5-1-1  افزایش ریسک سرمایه سرمایه­گذاری………………………………………………………………………………….62
3-5-1-2  سابقه­ی تاریخی سرمایه‌گذاری خارجی در ایران…………………………………………………………………..63
3-5-1-2-1  دوره­ی اول ( قبل از 1310)…………………………………………………………………………………………..63
3-5-1-2-2  دوره­ی دوم (1335 – 1310)…………………………………………………………………………………………64
3-5-1-2-3  دوره­ی سوم (1357- 1335)…………………………………………………………………………………………65
3-5-1-2-4  دوره­ی چهارم (1372-1357)……………………………………………………………………………………….65
3-5-1-2-5  دوره­ی پنجم ( بعد از 1372)…………………………………………………………………………………………66
3-5-1-3  عوامل متعدد عدم جذب سرمایه­گذاری خارجی…………………………………………………………………..67
3-5-1-3-1  عوامل خارجی…………………………………………………………………………………………………………….67
3-5-1-3-2  عوامل داخلی………………………………………………………………………………………………………………68

یک مطلب دیگر :

3-5-2  چاه­های پیر…………………………………………………………………………………………………………………………69
3-5-3  میادین مشترک…………………………………………………………………………………………………………………….70
3-5-3-1 میادین مشترك با عراق………………………………………………………………………………………………………72
3-5-3-2  میادین مشترك با عربستان…………………………………………………………………………………………………74
3-5-3-3  میادین مشترك با امارات……………………………………………………………………………………………………75
3-5-3-4  میادین مشترك با كویت و عمان…………………………………………………………………………………………77
3-5-3-5  بزرگترین میدان گازی جهان، مشترك بین ایران و قطر…………………………………………………………..78
3-5-4  مشکلات تامین دکل­های نفتی………………………………………………………………………………………………..80
3-5-4-1  دکل­های چینی آری یا خیر؟!……………………………………………………………………………………………..82
3-5-4-2  افزایش تعرفه­ی واردات دکل چینی توسط دولت………………………………………………………………….84
3-5-5  مشکلات فروش نفت…………………………………………………………………………………………………………..87
3-5-6  قانون داماتو…………………………………………………………………………………………………………………………90
3-5-7  معضل بنزین………………………………………………………………………………………………………………………..91
3-5-8  مشکلات صنعت نفت در دریای خزر……………………………………………………………………………………..93
3-5-9  مسدود کردن حساب بانک­های ایران………………………………………………………………………………………96
3-6  راه­کارهای کلی مقابله با تحریم…………………………………………………………………………………………………..97
3-6-1  همگرایی با همسایگان درتدوین رژیم حقوقی برای استفاده ازمخازن مشترک……………………………….98
3-6-2  سرمایه­گذاری در بخش استخراج و پالایش نفت………………………………………………………………………99
3-6-3  تزریق گاز و آب به میدان­های نفتی………………………………………………………………………………………100
3-6-4  ترتیب و انتصاب مدیران کارآمد…………………………………………………………………………………………..104
3-6-5  تعریف خط سبز در پروژه­های هزینه بر چند فازی صنعت نفت……………………………………………….105
3-6-6  شدت انرژی……………………………………………………………………………………………………………………..105
3-6-7  مثالی عینی داخلی و برای مقابله با تحریم……………………………………………………………………………..106
نتیجه­گیری…………………………………………………………………………………………………………………………………….117

چکیده
 
با توجه به اهمیت نفت در دنیای امروز و نقش انکار نشدنی آن در واردات، صادرات، درآمد دولت، ارز مورد نیاز کشورها و تاثیر آن در تمام بخش­های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی، تأمین با ثبات انرژی همواره یکی از مهم­ترین دغدغه­های دولت­ها بوده است. مسئله­ی انرژی که نفت و گاز شکل غالب و  آن را تشکیل می­دهد می­تواند به عنوان یک اهرم در مناسبات سیاسی بکار رود و هرنوع اخلال در استخراج، فروش، واردات و یا صادرات نفت وگاز و یا کالاها و تکنولوژی وابسته به آن که شاید تحریم مهم­ترین آن می­باشد، می­تواند هزینه­های زیاد و صدمات هنگفتی را بر دولت­های صادرکننده یا وارد کننده تحمیل کند. از کشف اولین چاه نفت در مسجد سلیمان که بیش از یک قرن از آن می­گذرد تا به امروز این صنعت با فراز و نشیب‌های فراوانی روبه‌رو بوده است؛ از تلاش برای ملی شدن صنعت نفت و کودتای 28مرداد تا جنگ تحمیلی و تحریم­ها. در حال حاضر نیز بر اثر تحریم­ها این صنعت با چالش­های اساسی مواجه است. از تحریم خرید نفت ایران و استرداد پول نفت فروخته شده گرفته تا ممنوعیت فروش مواد خام و تکنولوژی استخراج نفت و دکل­های نفتی به ایران، و از همه مهم­تر ممنوعیت سرمایه­گذاری در این بخش توسط سرمایه­گذار خارجی که­ منجر به بروز مشکلات عدیده­ای در تامین بسیاری از کالاهای ضروری صنعت نفت شده است. از سوی دیگر حتی در صورت دور زدن تحریم­ها، اقلام مورد نیاز مهم که گاهی از تکنولوژی روز نیز برخوردار نیستند با هزینه­های بیشتر و در زمان طولانی­تر در اختیار پروژه­ها قرار می­گیرند، که اثر بخشی مطلوب را ندارند. برای رهایی از این بحران باید در وهله­ی اول با همراه شدن با دنیا در صدد رفع تحریم­ها کوشید و در حال حاضر با استفاده از راه­هایی برای جذب سرمایه­گذار خارجی، دیپلماسی با شریکان منابع مشترک و تربیت و انتصاب مدیران کارآمد،  خط سبز در پروژه­های هزینه بر چند فازی صنعت نفت، تزریق گاز و آب به میدان­های نفتی و چاه­های نفت پیر برای استخراج بیشتر،  اثر تحریم­ها را کم کرد. و در نهایت باید با سرمایه­گذاری در بخش­های دیگر صنعتی و اقتصادی کشور وابستگی به نفت را کم کرد.
مقدمه
در آغاز قرن بیستم، «آنتوان کتابچی» بانى و دلال قراردادى شد که پیامدهاى آن، هم در عرصه­ی بین‌الملل و هم در امور داخلى ایران، تغییرات شگرف و بنیادینى به وجود آورد. سال ۱۲۸۰ هجری شمسی، ویلیام ناکس دارسى با پرداخت رشوه‌هایى که کتابچى دلال آن بود و با توشیح ملوکانه­ی­ مظفرالدین شاه، حق انحصارى اکتشاف، استخراج، بهره‌بردارى، حمل و نقل و فروش نفت و فرآورده‌هاى نفتى و تمام عملیات مربوط به منابع نفت ایران را به مدت ۶۰ سال، به دست آورد. در قبال آن، ایران ۲۰هزار لیره به صورت نقد و۲۰هزار لیره به صورت سهام دریافت کرد. طبق قرارداد ۱۶درصد از منافع خالص سالانه­ی تمام شرکت‌هایى‌که به موجب این امتیاز تشکیل مى‌شدند، باید به ایران تعلق می‌گرفت. دارسى براى تأمین هزینه‌هاى عملیات اکتشافی، از نیروى دریایى انگلستان کمک خواست و سرانجام در پنجم خرداد ۱۲۸۷، فوران نفت از چاهى در مسجد سلیمان اسباب دگرگونى اوضاع ایران و خاورمیانه را فراهم آورد.
خبر کشف نفت در ایران، به‌سرعت در سراسر جهان پیچید. دو سال بعد، شرکت نفت «انگلیس و ایران»، با سرمایه یک میلیون پوند، براى بهره‌بردارى از این منابع تأسیس شد. این شرکت به سرعت رشد کرد و طولى نکشید که اولین پالایشگاه خاورمیانه در آبادان احداث شد و در تاریخ یکم دى ۱۲۹۱، اولین محموله­ی نفتى از آبادان راهى بازار جهانى شد. سال ۱۲۹۲، چرچیل در پارلمان حضور یافت و هشدار داد: «اگر به نفت دسترسى نداشته باشیم، نمی‌توانیم غله، پنبه و هزار و یک کالاى ضرورى دیگر را به دست آوریم». او در جایگاه رئیس ستاد نیروى دریایى، چند ماه پیش از آغاز جنگ جهانى اول، موفق شد با پرداخت ۲ میلیون لیره،۵۰ درصد از سهام شرکت نفت انگلیس و ایران را خریداری کند. به این ترتیب، نفت به مؤلفه‌اى مؤثر در مسائل امنیتى و سیاسى تبدیل شد.