گفتار اول : فرق قاعده فقهی با مسئله فقهی و ضابطه فقهی
الف)  فرق قاعده با مسئله فقهی
ب) قاعده فقهی و ضابطه فقهی
گفتار دوم : اقسام قواعد فقهی
مبحث سوم: تعریف قاعده احسان
گفتار اول : معنای لغوی و اصطلاحی احسان
گفتار دوم:  معنای اصطلاحی احسان
گفتار سوم : شرایط لازم برای تحقق احسان
الف :  دفع ضرر از متضرر
ب :  الضرورات تبیح المحظورات
گفتار چهارم : قاعده احسان از دیدگاه فقها
1)قاعده احسان از دیدگاه شیخ طوسی
2)قاعده احسان از دیدگاه مرحوم میر فتاح
3)قاعده احسان از دیدگاه مرحوم شیخ محمد حسین اصفهانی
4)قاعده احسان از دیدگاه مرحوم میرزا حسن بجنوردی
مبحث چهارم : رابطه قاعده احسان با ادله ضمان
1 ) رابطه قاعده احسان با قاعده اتلاف
2 ) رابطه قاعده احسان با تسبیب
3 ) رابطه قاعده  احسان بالاضرر
مبحث پنجم : قاعده احسان به عنوان یکی از دلایل قاعده اضطرار
1 ) اضطرار به غیر برای دفع ضرر دیگری
2 ) اضرار به غیر برای دفع ضرر از او
3 ) اضرار به خود برای دفع ضرر ازغیر
4 ) اضرار به غیر دفع ضرر از جامعه

6
6

فصل دوم : مدارک قاعده احسان
گفتار اول : قرآن
گفتار دوم : سنت
گفتار سوم :  اجماع
گفتار چهارم :  عقل    43
46
47
49

فصل سوم :شرایط تاثیر احسان بر مسئولیت مدنی
گفتار اول : دفع ضرر
گفتار دوم : جلب منفعت
گفتار سوم : اقدامات انسان دوستانه:
گفتار چهارم : قصد احسان
گفتار پنجم :  وقوع ضرر از ناحیه احسان کننده
گفتار ششم : بررسی معیارهای احسان واقعی
گفتارهفتم  : شرایط تاثیر احسان بر مسئولیت مدنی
الف) قصد احسان
ب) احسان واقعی
گفتار هشتم :جلب منفعت برای متضرر

یک مطلب دیگر :

گفتار نهم : دفع خطر
گفتار دهم : وقوع افراط و تفریط از ناحیه احسان کننده
گفتار یازدهم  :وجود تناسب بین ضرر دفع شده و ضرر وارد شده

فصل چهارم : مصادیق کاربرد قاعده احسان در فقه و حقوق موضوعه

مبحث اول : قاعده احسان و مقوله امر نامشروع و حسن نیت
گفتار اول:  قلمرو دخالت قاعده احسان در امر نامشروع
گفتار دوم :  مقوله حسن نیت در قاعده احسان
الف ) حسن نیت بدون شائبه  غرض محسن در اقدام به امر مورد احسان
مبحث دوم : جریان قاعده احسان در مواردی از قانون مدنی
گفتار اول : عدم تعارض بین ماده 328 قانون مدنی و قاعده احسان
گفتار دوم :  جریان قاعده احسان در ماده 330 قانون مدنی
گفتار سوم :  نقش قاعده احسان در ماده 267 قانون مدنی
گفتار چهارم :  جایگاه قاعده احسان در ماده 306 قانون مدنی
مبحث سوم : قلمرو قاعده احسان
1 ) نظریه دفع ضرر و مصادیق آن
2 ) نظریه جلب منفعت و مصادیق آن
3 ) نظریه مورد قبول
گفتار پنجم : دخالت فضولی
گفتار هفتم  : موراد احسان در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392
نتیجه گیری
پیشنهادات
منابع و ماخذ 72
72

مقدمه
 بیان مسئله
یکی از قواعد اثرگذار در مباحث فقهی وحقوقی قاعدة احسان است. از این قاعده می‌توان در دوحوزه بحث کرد. اولین حوزه‌، بررسی تأثیر قاعدة احسان، در مورد سقوط ضمان یا به بیان دیگر تأثیر قاعده در بحث مسئولیت مدنی است. این قاعده از استثنائات قاعدة اتلاف و تسبیب محسوب می‌شود. در نتیجه یکی از موارد معافیت از جبران خسارات، ضرر ناشی از «افعال محسنانه» است. دومین حوزه‌، بررسی قاعدة احسان در مورد اثبات ضمان است. یکی از مباحث مرتبط به قاعدة احسان در این حوزه، مسئلة «مبنای احکام» اداره و نگهداری بدون اجازة اموال دیگران است. (مادّة 306 قانون مدنی)سؤال اساسی در این قسمت این است که آیا از منظر فقه اسلامی، مثبتِ ضمان بودن قاعدة احسان پذیرفتنی است. آیا شخصی که برای کمک نمودن و احسان به دیگری اقداماتی را انجام می‌دهد که در اثر آن مخارجی بر او تحمیل می‌شود یا خساراتی به او وارد می‌گردد، می‌تواند بنا بر قاعدة احسان مطالبة خسارات نماید و مخارج خود را از محسن ‌الیه دریافت کند؟
برای ایجاد مسئولیت مدنی و ضمان قهری اسباب و عواملی وجود دارد كه در فقه از آنها به موجبات ضمان قهری یاد می شود همچنین برای جلوگیری از ایجاد مسئولیت مدنی و سقوط ضمان قهری برای كسی كه شرایط ضمان فراهم شده باشد اسباب ومواردی وجود دارد كه از آنها به مسقطات ضمان قهری تعبیر می گردد یكی از مسقطات ضمان قهری احسان می باشد ، بدین معنا كه هرگاه كسی به انگیزه خدمت و احسان به دیگران موجب ورود ضرر به آنها شود عمل او تعهد آور نیست . مثلاً چنانچه شخصی ببیند كه فردی در آتش افتاده و می سوزد وبرای حفظ جان و دفع خط از او مجبور شود لباس او را پاره كند در این صورت آن فرد ضامن قیمت لباس نخواهد بود زیرا پاره كننده لباس در چنین شرایطی قصد احسان و خدمت به صاحب لباس داشته و قصد دفع ضرر از او را داشته است مباحث مربوط بر احسان و مسقط بودن آن در فقه تحت عنوان قاعده احسان مطرح می باشد .
احسان مصدر باب افعال از ریشة «حسن» د‌ر لغت به معنی نیکوکاری است. این واژه در فقه و حقوق نیز به عمل عمومی یا ویژه‌ای برای مساعدت به غیر، به قصد تبرع، اشتهار دارد.
مقصود از این قاعده این است که، هرگاه شخصی به انگیزة خدمت ونیکوکاری به دیگران، موجب وارد شدن خسارت به آنان شود، اقدامش مسؤلیت آور نیست و شخص محسن، ضامن شناخته نمی شود. در حالی که می دانیم برطبق قواعد مسلم و معمول در فقه و حقوق از جمله قاعدة اتلاف، هرکس حتی اگر بدون عمد و تقصیر، مال غیر را تلف یا ناقص کند، و خسارتی به او وارد  آورد، ضامن است. ولی در سایة قاعدة احسان، شخص محسن ضامن نیست.