2-1 مقدمه. 46
2-2 تعاریف و مفاهیم پایه ژنتیک. 48
2-2-1 ژن. 48
2-2-2 مارپیچ مضاعف. 49
2-2-3  کروموزم. 50
2-2-4  آلل. 51
2-2-5  جمعیت. 51
2-2-6  اصل بقاء و برازندگی. 52
2-2-6  تولید مثل. 54
2-2-7  انتخاب. 54
2-2-8  تقاطع. 56
2-2-9  جهش. 58
2-2-10  حذف. 59
2-2-11  تعویض یا جایگزینی. 60
2-3  جایگزینی به روش انتخاب نخبه گرا. 61
2-4  همگرایی. 62
2-5  روند كلی الگوریتم‏های ژنتیكی. 63
2-6 عملگرهای الگوریتم ژنتیك. 67
2-7 مزایای الکوریتم ژنتیک. 70
2-8 معایب الگوریتم ژنتیک. 71
2-9 کاربردهای الگوریتم ژنتیک. 72
2-10 تحلیل های تاریخچه زمانی. 73
2-11  انواع روش های مختلف مقیاس سازی شتابنگاشت ها. 75
2-12 به مقیاس درآوردن رکوردها. 77
2-13 استفاده از الگوریتم ژنتیک برای مقیاس کردن رکوردها   79
2-14 المان های اساسی الگوریتم ژنتیک اعمال شده در این مسائل   81
2-15 انتخاب شتابنگاشت ها برای طرح لرزه ای. 83
2-16 چگونگی جمع آوری و شیوه های تجزیه و تحلیل داده ها   84
2-17 فرمول بندی مسئله. 86
2-18 انتخاب، اجرا و مقایسه ی مثال ها و شواهد. 88
2-19  برنامه های اجرا شده در مراحل مختلف و ارائه برنامه تکامل یافته. 89
2-20 عملگرهای ژنتیک. 91
2-20-1  انتخاب. 91
2-20-2  همبری. 91
2-20-3  جهش. 91
2-21  گونه سازی. 92
2-22   انتخاب شتابنگاشت ها و تاثیر بزرگی جامعه نگاشت ها   93
فصل سوم. 94
نتایج و بحث. 94
3-1  پارامترهای کنترلی الگوریتم ژنتیک. 95
3-2 نتایج اجرای برنامه. 97
3-3  بررسی مقایسه ای برنامه ارائه شده. 99
3-4  بررسی تاثیر پارامترهای کنترلی بهینه یابی در الگوریتم ژنتیک دودویی. 110
3-5 ارائه الگوریتم ژنتیک هیبریدی (انتخاب پارامترهای کنترلی بهینه یابی توسط الگوریتم ژنتیک). 146
3-6 یافته های پژوهش. 151
3-7 جمع بندی کلی. 153
3-8 پیشنهادها و زمینه های ادامه پژوهش. 156
منابع. 157
پیوست. 162
جدول 2- 1- انطباق بین سیر تکامل طبیعی و الگوریتم ژنتیک 47
جدول 3- – 1پارامترهای الگوریتم ژنتیک مرجع[30] 99
جدول 3- – 2 نتایج اجرای برنامه دودویی با مقادیر پارامترهای پیشنهادی مرجع[30] 100
جدول 3- – 3 ضرایب مقیاس و شماره رکوردهای بهترین اجرای برنامه ژنتیک  دودویی با مقادیر [30] 100
جدول 3- – 4 نتایج اجرای برنامه حقیقی با مقادیر پارامترهای پیشنهادی مرجع[30] 102
جدول 3- – 5 ضرایب مقیاس و شماره رکوردهای بهترین اجرای برنامه ژنتیک  حقیقی با مقادیر متغیر پیشنهادی نعیم و همکاران[30] 102
جدول 3- – 6پارامترهای الگوریتم ژنتیک دودویی پیشنهاد شده توسط سیف[8] 104
جدول 3- – 7 نتایج اجرای رمزدهی دودویی با مقادیر پیشنهادی پارامترهای سیف[8] 104
جدول 3- – 8 ضرایب مقیاس و شماره رکوردهای بهترین اجرایی برنامه ژنتیک باینری با مقادیر ژنتیکی پیشنهادی سیف[8] 105
جدول 3- – 9 پارامترهای الگوریتم ژنتیک حقیقی پیشنهاد شده توسط سیف[8] 106
جدول 3- – 10 نتایج اجرای رمزدهی حقیقی با مقادیر پیشنهادی پارامترهای سیف[8] 106
جدول 3- – 11 ضرایب مقیاس و شماره رکوردهای بهترین اجرای برنامه ژنتیک حقیقی با مقادیر ژنتیک پیشنهادی سیف[8] 106
جدول 3- 12- نتایج بهترین اجرای  برنامه الگوریتم ژنتیک دودویی با مقادیر پارامترهای پیشنهاد شده ی مرجع[30] 107
جدول 3- – 13 پارامترهای الگوریتم ژنتیک دودویی برای بررسی تعداد نسل 111
جدول 3- – 14 نتایج اجرای برنامه ژنتیک دودویی با تعداد نسل 50 111
جدول 3- – 15 ضرایب مقیاس بهترین نتیجه حاصل شده از برنامه با تعداد نسل 50 111
جدول 3- – 16 نتایج اجرای برنامه ژنتیک دودویی با تعداد نسل 200 112
جدول 3- – 17 ضرایب مقیاس بهترین نتیجه حاصل شده از برنامه با تعداد نسل 200 113
جدول 3- – 18 نتایج اجرای برنامه ژنتیک دودویی با تعداد نسل 500 114

 

جدول 3- – 19 ضرایب مقیاس بهترین نتیجه حاصل شده از برنامه با تعداد نسل 500 114
جدول 3- – 20 مقادیر پارامترهای الگوریتم ژنتیک دودویی برای بررسی تعداد فرد 116
جدول 3- – 21 نتایج اجرای برنامه ژنتیک دودویی با جامعه 50 عضوی 117
جدول 3- – 22 ضرایب مقیاس بهترین نتیجه حاصل شده از برنامه با جامعه 50 عضوی 117
جدول 3- – 23 نتایج اجرای برنامه ژنتیک دودویی با جامعه 300 عضوی 118
جدول 3- – 24 ضرایب مقیاس بهترین نتیجه حاصل شده از برنامه با جامعه 300 عضوی 118
جدول 3- – 25 مقادیر پارامترهای الگوریتم ژنتیک دودویی برای بررسی حد پایین ضرایب مقیاس گذاری 120
جدول 3- – 26 نتایج اجرای برنامه ژنتیک دودویی با حد پایین ضرایب مقیاس گذاری 0.2 120
جدول 3- – 27 ضرایب مقیاس بهترین نتیجه حاصل شده از برنامه حد پایین ضرایب مقیاس گذاری 0.2 121
جدول 3- – 28 نتایج اجرای برنامه ژنتیک دودویی با حد پایین ضرایب مقیاس گذاری 1 122
جدول 3- – 29 ضرایب مقیاس بهترین نتیجه حاصل شده از برنامه حد پایین ضرایب مقیاس گذاری 1 122
جدول 3- – 30 مقادیر پارامترهای الگوریتم ژنتیک دودویی برای بررسی حد بالا ضرایب مقیاس گذاری 124
جدول 3- – 31 نتایج اجرای برنامه ژنتیک دودویی با حد بالا ضرایب مقیاس گذاری 2 124
جدول 3- – 32 ضرایب مقیاس بهترین نتیجه حاصل شده از برنامه حد بالا ضرایب مقیاس گذاری 2 125
جدول 3- – 33 نتایج اجرای برنامه ژنتیک دودویی با حد بالا ضرایب مقیاس گذاری 2.5 126
جدول 3- – 34 ضرایب مقیاس بهترین نتیجه حاصل شده از برنامه حد بالا ضرایب مقیاس گذاری 2.5 126
جدول 3- – 35 مقادیر پارامترهای الگوریتم ژنتیک دودویی برای بررسی همبری کروموزوم اول 128
جدول 3- – 36 نتایج اجرای برنامه ژنتیک دودویی با نرخ همبری 0.6 برای کروموزوم اول 128
جدول 3- – 37 ضرایب مقیاس بهترین نتیجه حاصل شده از برنامه با نرخ همبری 0.6 برای کروموزوم اول 128
جدول 3- – 38 نتایج اجرای برنامه ژنتیک دودویی با نرخ همبری 0.9 برای کروموزوم اول 129
جدول 3- – 39 ضرایب مقیاس بهترین نتیجه حاصل شده از برنامه با نرخ همبری 0.9 برای کروموزوم اول 130
جدول 3- – 40 مقادیر پارامترهای الگوریتم ژنتیک دودویی برای بررسی نرخ همبری کروموزوم دوم 132
جدول 3- – 41 نتایج اجرای برنامه ژنتیک دودویی با نرخ همبری 06 برای کروموزوم دوم 132
جدول 3- – 42 ضرایب مقیاس بهترین نتیجه حاصل شده از برنامه با نرخ همبری 0.6 برای کروموزوم دوم 132
جدول 3- – 43 نتایج اجرای برنامه ژنتیک دودویی با نرخ همبری 0.9 برای کروموزوم دوم 133
جدول 3- – 44 ضرایب مقیاس بهترین نتیجه حاصل شده از برنامه با نرخ همبری 0.9 برای کروموزوم دوم 134
جدول 3- – 45 مقادیر پارامترهای الگوریتم ژنتیک دودویی با نرخ جهش 0.001 برای کروموزوم اول 136
جدول 3- – 46 نتایج اجرای برنامه ژنتیک دودویی با نرخ جهش 0.001 برای کروموزوم اول 136
جدول 3- – 47 ضرایب مقیاس بهترین نتیجه حاصل شده از برنامه با نرخ جهش 0.001 برای کروموزوم اول 137

یک مطلب دیگر :

جدول 3- – 48 نتایج اجرای برنامه ژنتیک دودویی با نرخ جهش 0.01 برای کروموزوم اول 138
جدول 3- – 49 ضرایب مقیاس بهترین نتیجه حاصل شده از برنامه با نرخ جهش 0.01 برای کروموزوم اول 138
جدول 3- – 50 مقادیر پارامترهای الگوریتم ژنتیک دودویی برای بررسی نرخ جهش کروموزوم دوم 140
جدول 3- – 51 نتایج اجرای برنامه ژنتیک دودویی با نرخ جهش 0.001 برای کروموزوم دوم 140
جدول 3- – 52 ضرایب مقیاس بهترین نتیجه حاصل شده از برنامه با نرخ جهش 0.001 برای کروموزوم دوم 140
جدول 3- – 53 نتایج اجرای برنامه ژنتیک دودویی با نرخ جهش 0.01 برای کروموزوم دوم 141
جدول 3- – 54 ضرایب مقیاس بهترین نتیجه حاصل شده از برنامه با نرخ جهش 0.01 برای کروموزوم دوم 142
جدول 3- – 55 مقادیر نهایی پارامترهای الگوریتم ژنتیک دودویی پس از بررسی 143
جدول 3- – 56 اسامی و ضرایب مقیاس رکوردهای منتخب از برنامه الگوریتم ژنتیک دودویی 144
جدول 3- – 57 مقادیر پارامترهای بدست آمده از الگوریتم هیبریدی 148
جدول 3- – 58 نتایج اجرای برنامه با مقادیر بدست آمده از الگوریتم هیبریدی 148
جدول 3- – 59 ضرایب مقیاس و شماره زلزله های انتخاب شده از الگوریتم هیبریدی 148
جدول 3– 1 مقایسه خطای برنامه با مرجع [30] 153
جدول 3– 2 مقایسه خطای برنامه با مرجع [8] 154
شکل 1- 1- اصول کار لرزه نگار[6] 13
شکل 1- 2- شبه کد یک الگوریتم ژنتیک متداول 31
شکل 2- 1- نمودار بلوکی الگوریتم ژنتیک[15] 64
شکل 2- 2- سمت راست الگوریتم باینری و سمت چپ الگوریتم اعداد حقیقی 85
شکل 2- 3- طیف طرح آیین نامه زلزله 2800 برای زمین نوع 2 با خطر نسبی زیاد و خیلی زیاد 93
شکل 3- 1- روند بررسی و اجرای برنامه های ارائه شده 98
شکل 3- 2- مقایسه طیف متوسط  جذر مجموع مربعات رمزدهی دودویی با طیف طرح آیین نامه 101
شکل 3- 3- مقایسه طیف پاسخ متوسط جذر مجموع مربعات با طیف هدف[30] 101
شکل 3- 4- مقایسه طیف متوسط جذر مجموع مربعات رمزدهی حقیقی با مقادیر متغیرهای پیشنهادی مرجع[30] 103
شکل 3- 5- مقایسه طیف متوسط جذر مجموع مربعات رمزدهی دودویی با مقادیر متغیرهای پیشنهادی سیف[8] 105
شکل 3- 6- مقایسه طیف پاسخ  متوسط جذر مجموع مربعات رمزدهی حقیقی با مقادیر متغیرهای پیشنهادی سیف[8] 107
شکل 3- 7- نمودار برازش تابع شایستگی الگوریتم ژنتیک دودویی 108
شکل 3- 8- طیف پاسخ مقیاس شده شتابنگاشت های بدست آمده از برنامه ژنتیک دودویی و طیف متوسط جذر مجموع مربعات در مقایسه با طیف آیین نامه 2800 108
شکل 3- 9- طیف پاسخ مقیاس شده شتابنگاشت ها و طیف متوسط جذر مجموع مربعات مرجع [30] 109
شکل 3- 10-  مقایسه طیف  متوسط  جذر مجموع مربعات رمزدهی دودویی با طیف طرح آیین نامه برای نسل 50تایی 112
شکل 3- 11-  مقایسه طیف متوسط  جذر مجموع مربعات رمزدهی دودویی با طیف طرح آیین نامه برای نسل 200تایی 113
شکل 3- 12-  مقایسه طیف متوسط جذر مجموع مربعات رمزدهی دودویی با طیف طرح آیین نامه برای نسل500تایی 115
شکل 3- 13- بررسی و مقایسه طیف های پاسخ با تکرار نسل های مختلف 115
شکل 3- 14-  مقایسه طیف متوسط  رمزدهی دودویی با طیف طرح آیین نامه برای جامعه با تعداد فرد 50تایی 117
شکل 3- 15-  مقایسه طیف متوسط  رمزدهی دودویی با طیف طرح آیین نامه برای جامعه 300 عضوی 119
شکل 3- 16-  مقایسه و بررسی طیف های پاسخ بهترین نتایج بدست آمده با طیف طرح برای تعدادفرد مختلف 119
شکل 3- 17-  مقایسه طیف متوسط  جذر مجموع مربعات رمزدهی دودویی با طیف طرح آیین نامه 121
شکل 3- 18-  مقایسه طیف متوسط  جذر مجموع مربعات رمزدهی دودویی با طیف طرح آیین نامه 122
شکل 3- 19-  مقایسه و بررسی طیف های پاسخ بهترین نتایج بدست آمده با طیف طرح 123
شکل 3- 20-  مقایسه طیف متوسط  رمزدهی دودویی با طیف طرح آیین نامه برای بررسی حد بالا 0.2 ضرایب 125
شکل 3- 21-  مقایسه طیف متوسط  جذر مجموع مربعات رمزدهی دودویی با طیف طرح آیین نامه برای 126
شکل 3- 22-  مقایسه و بررسی طیف های پاسخ بهترین نتایج بدست آمده با طیف طرح 127
شکل 3- 23-  مقایسه طیف متوسط  جذر مجموع مربعات رمزدهی دودویی با طیف طرح آیین نامه 129
شکل 3- 24-  مقایسه طیف متوسط رمزدهی دودویی با طیف طرح آیین نامه برای بررسی همبری کروموزوم اول برابر 0.9 130
شکل 3- 25-  مقایسه و بررسی طیف های پاسخ بهترین نتایج بدست آمده با طیف طرح 131
شکل 3- 26-  مقایسه طیف متوسط جذر مجموع مربعات رمزدهی دودویی با طیف طرح آیین نامه 133
شکل 3- 27-  مقایسه طیف متوسط با طیف طرح آیین نامه برای بررسی نرخ همبری کروموزوم دوم برابر 0.9 134
شکل 3- 28-  مقایسه و بررسی طیف های پاسخ بهترین نتایج بدست آمده با طیف طرح 135
شکل 3- 29-  مقایسه طیف پاسخ متوسط با طیف طرح آیین نامه برای بررسی نرخ جهش کروموزوم اول 0.001 137
شکل 3- 30-  مقایسه طیف متوسط رمزدهی دودویی با طیف طرح آیین نامه برای بررسی جهش کروموزوم اول برابر با0.01 138
شکل 3- 31-  مقایسه و بررسی طیف های پاسخ بهترین نتایج بدست آمده با طیف طرح 139
شکل 3- 32-  مقایسه طیف متوسط  جذر مجموع مربعات رمزدهی دودویی با طیف طرح آیین نامه 141
شکل 3- 33-  مقایسه طیف متوسط رمزدهی دودویی با طیف طرح آیین نامه  برای بررسی جهش کروموزوم دوم  0.001 142
شکل 3- 34- مقایسه و بررسی طیف های پاسخ بهترین نتایج بدست آمده با طیف طرح 143
شکل 3- 35- نمودار روند بهبو تابع شایستگی پس از کنترل مقادیر پارامتری ژنتیک دودویی 145
شکل 3- 36–سمت راست شتابنگاشت های منتخب مقیاس شده سمت چپ شتابنگاشت های منتخب مقیاس نشده 145
شکل 3- 37- ساختار الگوریتم ژنتیک هیبریدی 147
شکل 3- 38- نمودار برازش برنامه  هیبریدی 149
شکل 3- 39- مقایسه طیف پاسخ  بدست آمده توسط الگوریتم هیبریدی  با طیف طرح 149
شکل 3- 40- نمودار میله ای برای مقایسه خطاهای 22 ترکیب از دو برنامه الگوریتم ژنتیک دودویی و حقیقی اجرا شده 150

بخش دوم: شهودگرائی………………………………………………………………………………………………

عینی بودن اخلاق …………………………………………………………………………………………

وظیفه در اخلاق شهودگرا……………………………………………………………………………….

شهودگرایی دیوید راس………………………………………………………………………………….

مبانی شهودگرایی راس …………………………………………………………………………………

ارزیابی نهایی شهودگرایی……………………………………………………………………………….

بخش سوم: نظریه امر الهی…………………………………………………………………………………………

ادله اشاعره……………………………………………………………………………………………………..

ارزیابی حسن و قبح شرعی……………………………………………………………………………..

فصل سوم: نظریه­های غایت گرا………………………………………………………………………..

بخش اول: خودگرائی…………………………………………………………………………………….

خودگروی روان­شناختی ………………………………………………………………………………..

بخش دوم: سودگرائی ……………………………………………………………………………………..

سودگرایی جرمی بنتام………………………………………………………………………………………

سودگرایی جی.ای. میل ……………………………………………………………………………………

تعریف خوبی از نظر میل…………………………………………………………………………………..

ارزیابی سودگرائی…………………………………………………………………………………………….

غایت­گروی و حسن و قبح ذاتی ……………………………………………………………………….

بخش سوم: غایت­گرایان مسلمان ………………………………………………………………………

تعریف مفاهیم اخلاقی ……………………………………………………………………………………

معیار فعل اخلاقی ………………………………………………………………………………………….

حسن و قبح ذاتی ………………………………………………………………………………………….

غایت اخلاق ………………………………………………………………………………………………….

نقش نیت و حسن فاعلی …………………………………………………………………………………

حسن و قبح عقلی …………………………………………………………………………………………..

ارزیابی غایت­گرایی اخلاقی آیت الله مصباح ………………………………………………………

نتیجه­گیری ……………………………………………………………………………………………………..

اخلاق اسلامی؛ وظیفه­گرا یا غایت­گرا؟ ………………………………………………………………

منابع …………………………………………………………………………………………………………….

چکیده:

 

علمای شیعه از همان ابتدای مباحثِ کلامی اشاعره و معتزله، ذاتی/عقلی بودن حسن و قبح را اختیار کردند و نظریه علمای معتزله را برگزیدند. قائل شدن متکلمین معتزلی به حسن و قبح ذاتی/عقلی و قرار گرفتن اشاعره در مقابل آنها با اختیار کردن نظریه الهی/شرعی بودن حسن و قبح (نظریه ای که امروزه در علم اخلاق به نظریه امر الهی معروف شده است) صفحه ای جدید را در تاریخ تفکر اسلامی باز کرد که همچنان ساری و جاری است. هرچند قائل شدن به ذاتی/عقلی یا الهی/شرعی بودن حسن و قبح، اساسا ریشه در یک دغدغه کلامی داشته، در ساحت اخلاق اگر چه جای کار بسیار دارد، اما هیچ گاه مجال نیافت تا در بنیان اخلاق مورد بحث و بررسی واقع شود. از طرف دیگر، در فلسفه اخلاق در غرب دو رویکرد مهم اخلاقی مطرح است: یکی غایت گروی اخلاقی است که احکام اخلاقی را وابسته به غایت و هدف فعل اخلاقی می­داند و دیگری وظیفه گروی اخلاقی است که احکام اخلاقی را تابع غایات و پیامدهای افعال اخلاقی نمی­داند. مسئله­ای که در این پایان نامه مورد بحث واقع می­شود، این است که حسن و قبح ذاتی/عقلی با کدام یک از این دو نظریه­ی مطرح شده در فلسفه­ی اخلاق سازگاری دارد. به عبارت دیگر سوال این است که از آنجایی که حسن و قبح ذاتی/عقلی نظریه­ی مختار علمای شیعه بوده است و به مرور زمان پشتوانه بسیاری از اعتقادات شیعه شده است، با کدام نظریه­ی اخلاقی غایت گرایانه و یا وظیفه گرایانه سازگار است.

مقدمه:

1- موضوع تحقیق

بررسی حسن و قبح ذاتی به عنوان نظریه پذیرفته شده­ی علمای شیعه و ربط و نسبط آن با نظریات وظیفه گرا و غایات گرا موضوع اصلی پژوهش پیش رو است. در واقع در این پایان نامه این مسئله مورد مداقه قرار خواهد گرفت که حسن و قبح ذاتی با کدام یک از دو نظریه­ی غایت گرایی و یا وظیفه گرایی ارتباط بیشتری دارا است.

2- اهمیت موضوع

حسن و قبح ذاتی و عقلی از درون مجادلات و مباحثات طولانی و قدیمی بین دو گروه «معتزله» و «اشاعره» درآمده است. این نظریه یکی از قدیمی­ترین مباحث کلامی است، مسائل مربوط به بحث حسن وقبح به حوزه­های مختلف علوم اسلامی از فلسفه، کلام و تفسیر گرفته تا فقه و اصول کشیده می­شود. حسن و قبح ذاتی فقط مورد قبول معتزله نبود بلکه گروه­های مختلفی بودند که در این زمینه با معتزله هم­عقیده بودند، از جمله علمای امامیه نیز حسن و قبح را ذاتی و عقلی دانسته­اند و در مقابل اشاعره موضع­گیری کردند. گروه­های قائل به حسن و قبح ذاتی را «عدلیه» نامیده­اند. اگر بخواهیم به صورت خلاصه نظریه عدلیه را توضیح دهیم باید اینطور گفت که «حسن و قبح ذاتی» که مربوط به مرحله­ی ثبوتی نظریه است، به این معنی است که؛ خوبی و بدی کارهایِ اختیاریِ انسان و همچنین صفات و ملکات برآمده از آنها در ذات و نهاد آن کارها نهفته است. در «حسن وقبح عقلی» که مربوط به مرحله­ی اثباتی نظریه است، آنها معتقد به این هستند که عقل در مورد تحسین و تقبیح افعال اختیاری، انسان مستقل است و برای چنین کاری نیاز به شرع به عنوان عامل تعیین کننده ندارد. چنین مسئله­ای در تاریخ فلسفه نیز دارای سابقه طولانی است. چنان چه ارسطو نیز یگانه محک برای شناخت افعال انسان را داوری عقل و خرد می­داند، یا در جایی سقراط این مسئله را مطرح می­کند که آیا کار «خوب» چون «خوب» است خداوند به آن دستور می­دهد و یا چون خداوند به آن دستور می­دهد خوب است[1].

دغدغه­ی دانشمندان مسلمان در مسئله حسن و قبح اولاً مسائل کلامی بوده است. می­توان گفت دو اصل مهم در کلام عدلیه یعنی «توحید و مراتب آن» و «عدل خداوند» کاملا متأثر از این مباحث بوده است و تحت لوای آن رشد یافته­اند، به شکلی که قائلین به حسن و قبح ذاتی و عقلی را به خاطر نوع اعتقاد آنها به عدالت خداوند عدلیه نامیده­اند.

از طرفی موضع گیری درباره­ی مسئله­ی یاد شده دارای ابعاد فلسفی و کلامی است. لذا نمی­توان صرفا به ابعاد کلامی حسن و قبح ذاتی ملتزم بود و الزامات فلسفی و اخلاقی آن را فراموش کرد. بر همین اساس باید گفت نظریه حسن و قبح ذاتی وعقلی که پایه­ای اعتقادی در کلام شیعه دارد، می­بایست پایه­ای برای نظام اخلاقی اسلام نیز باشد. هر نظریه­ای که به نام نظریه اخلاقی در چارچوب اسلام معرفی می­شود و سعی در معرفی نظریه­اخلاق اسلامی دارد، بدون لحاظ حسن و قبح ذاتی و عقلی و الزامات برامده از آن، قطعا ناتمام است. چرا که به صراحت می­توان گفت چنین نظریه­ای در یک پارچگی نظام معرفتی اسلام خلل وارد می­کند.

یک مطلب دیگر :

یکی از مباحث مطرح شده در فلسفه­ی اخلاق، مسئله­ی وظیفه­گرائی یا غایت­گرائی در اخلاق است. شاید بتوان یکی از اولین و مهمترین رویارویی­های این دو نظریه در فلسفه اخلاق را در مجادلات بین شهود گرایانی مانند مور و سودگرایانی مانند جان استوارت میل یافت. کاری که ما در این پایان نامه در صدد انجام آن هستیم این است که اگر بخواهیم نظامی اخلاقی بر اساس آموزه­های دینی مطرح کنیم درباره­ی وظیفه و غایت نیز مجبور به اتخاذ موضع مناسب هستیم. بر این اساس سوال این است که با توجه به حسن و قبح ذاتی/عقلی، نظام اخلاقی اسلام با کدام یک از دو نظریه وظیفه­گرایی و غایت گرایی مطابقت بیشتری دارد.

3- پیشینه تحقیق

در رابطه با مسئله­ی «حسن و قبح» عمده کارهایی که در ایران انجام شده، بیشتر بُعد کلامی آن را مورد توجه قرار داده­اند. وجهه فلسفی و اخلاقی آن کمتر مورد پژوهش واقع شده است. کنکاش و بررسی در مقالات و پژوهشهای حوزه اخلاق در منابع فارسی نشان می­دهد، در ارتباط با نسبت مسئله حسن و قبح ذاتی و نظریات وظیفه گرا و غایت­گرا، به صورت مستقل پژوهشی انجام نشده است..

اما درباره سایر مسائل مرتبط با حسن و قبح در حوزه­ی اخلاق و همچنین درباره­ی مباحث وظیفه و غایت کارهای خوبی انجام شده است. در بین این پژوهشگران آیت الله مصباح یزدی درباره مسئله وظیفه و غایت نظریه­ای مبسوط دارد. وی نظریه­ی اخلاقی­اش را بر اساس غایت­گرایی در اخلاق بنا کرده و به شکل مبسوط و مستدل از نظریه غایت­گرایی در اخلاق و تطابق آن با آموزه­های اسلامی دفاع کرده­اند. همچنین ایشان قرائتی خاص از حسن و قبح ذاتی ارائه می­کنند که در جای خود به آن خواهیم پرداخت. ما ضمن بررسی حسن و قبح ذاتی و عقلی و بررسی نظریات وظیفه­گرا و غایت­گرا خصوصا نظریه­ی آیت الله مصباح به این بحث خواهیم پرداخت که نظریه مختار علمای شیعه درباره حسن و قبح با کدام یک از وظیفه­گرایی یا غایت­گرایی سازگار است.

4- ضرورت تحقیق

بحران اخلاق در عصر حاضر و در مدرنیته به عنوان گفتمان غالب این عصر از مهمترین دغدغه­های متفکران و اندیشمندان است. بر همین اساس اخلاق در دوران متاخر بسیار مورد توجه واقع شده است. جامعه ما نیز به عنوان جامعه­ای که اولاً در این سالها حرکت پرشتابی به سمت مدرنیته و توسعه­ی زیرساخت­های آن داشته، ثانیاً دارای ساختار­های قوی دینی و مذهبی در لایه­های مختلف اجتماعی است، نیازمند ارائه قرائتی مناسب از اخلاق است که هم بتواند با جهان جدید سازگار باشد و هم بتواند با حفظ چارچوب اسلامی، اعتقادات جامعه اسلامی را نیز تامین کند.

5- روش تحقیق

این تحقیق در مرحله­ی دستیابی به داده­ها ماهیت کتابخانه­ای دارد و در مرحله استنتاج، از روش توصیفی، تحلیلی و مقایسه­ای استفاده می­کند.

6- سوالات تحقیق

1- حسن و قبح (خوبی و بدی) در بیان فلاسفه و متکلمین مسلمان و غیر مسلمان چه معانی داشته است؟

2- آیا نظریات وظیفه­گرا می­توانند با حسن و قبح ذاتی مطلقاً سازگار باشند؟

3- نظریات غایت گرا چطور، آیا آنها می­توانند ملزومات حسن و قبح ذاتی مورد ادعای علمای عدلیه را تامین کنند؟

4- غایت گرایی مورد ادعای برخی از دانشمندان معاصر شیعه آیا با ذات گرایی علمای شیعه سازگاری دارد؟

8- ساختار تحقیق

در فصل اول پژوهش معانی حسن و قبح (خوبی و بدی) ذاتی، عقلی، الهی و شرعی همچنین مسئله واقع­گرایی و نسبت آن با مسئله حاضر مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل دوم نظریات مطرح وظیفه­گرا یعنی نظریه اخلاقی کانت، شهودگرائی (خصوصا شهودگرائی راس) ونظریه اخلاقی امر الهی مورد بررسی قرار ­گرفته و نسبت این نظریات با حسن و قبح ذاتی بیان می­شود. در فصل سوم نظریات غایت گرا از جمله خود گرایی و  سودگرایی بیان شده و نسبت آنها با حسن و قبح ذاتی سنجیده می­شود. در همین فصل نظریه اخلاقی آیت الله مصباح یزدی  نیز بیان می­شود. تلاش در این فصل بر این است که نشان داده­شود حسن و قبح ذاتی به هیچ عنوان با هر نظریه غایت­گرا سازگار نیست.

فصل اول: مفهوم شناسی حسن وقبح

از دغدغه­های اصلی فیلسوفان اخلاق بررسی مفاهیمی است که محمول جملات اخلاقی واقع می­شوند. مفاهیمی مانند خوب و بد و همچنین باید و نباید. به این مباحث تحت عنوان «ارزشهای اخلاقی» و «الزامات اخلاقی» پرداخته شده است.

در این زمینه یکی از اولین موضوعاتی که پژوهشگران فلسفه اخلاق به آن پرداخته­اند معنای خوبی و بدی (حسن و قبح) است. همچنین معنای «الزام اخلاقی» یعنی همان باید و نباید نیز مورد بحث و بررسی فلاسفه اخلاق واقع شده است.

چه اموری را می­توان خوب  و چه اموری را می­توان بد دانست؟ ارتباط آن امور با الزام اخلاقی چگونه است؟ باید و نباید از چه سنخ معانی هستند، گزاره­های متصف به “خوب و بد”، “باید و نباید” اخلاقی چه تفاوتی با خوب و بد (حسن و قبح) و الزامات غیراخلاقی دارند؟ (گاهی گفته می­شود راستگویی خوب است، باید راست گفت. گاهی گفته می­شود اسب سواری خوب است، باید اسب سواری کرد. خوب در جمله اول دارای بار اخلاقی است ولی در جمله دوم اخلاقی نیست.) آیا مفاهیم اخلاقی، واقعی و عینی­اند یا ذهنی و اعتباری، شناختی هستند یا ناشناختی؟ این­ها سوالاتی هستند که در فلسفه­ی اخلاق مطرح می­شوند.

هرچند مباحث اخلاقی همیشه در بین جوامع بشری مطرح بوده و سوالات مربوط به فلسفه­ی اخلاق، اذهان فیلسوفان همه­ی ادوار را به خود معطوف کرده بود، به شکلی که بُعد اصلی نظریات برخی از فیلسوفان را نظریات اخلاقی آنها شامل می­شده؛ با این همه فلسفه­ی اخلاق با این عنوان رشته­ای جدید و نوپا در بین فلسفه­های مضاف می­باشد، که قدمت چندانی با این عنوان ندارد. با توجه به شیوع نظریات فلسفه­ی تحلیلی در پاره­ای از مقاطعِ سده­ی اخیر، و همچنین با توجه به اهمیت فلسفه­ی اخلاق خصوصا مباحث فرااخلاق، نزدفیلسوفان تحلیلی­؛ مسایل معنا شناسی در فلسفه­ی اخلاق اهمیتی بسیار یافته است. فیلسوفان تحلیلی معتقد بودند با تحلیل معنا شناختی مفاهیم فلسفی و اخلاقی، مسائل آنها نیز حل خواهد شد. به نظر ایشان اصولا با حل معنا شناختی مفاهیم اخلاقی، هیچ گونه مسئله حل نشده اخلاقی باقی نخواهد ماند. آنها ریشه­ی معضلات علمی، فلسفی و همچنین اخلاقی و دیگر معضلات را ناشی از ابهام در ناحیه­ی مفاهیم به کار رفته در علوم فلسفی و اخلاقی و … دانسته­اند. این نگاه جایگاه ویژه­ای به مباحث معنا شناسی در علوم مختلف، از جمله در فلسفه­ی اخلاق داده­است.

بخش اول: معنای حسن و قبح

با بررسی دقیق­ می­توان نظریات غالب فیلسوفان اخلاق در مورد تعریف خوب و بد را در سه نظریه­ی عمده دسته بندی کرد، این سه نظریه عبارتند از:

– نظریات ناشناخت گرا

– نظریات تعریف گرا

– نظریات شهود گرا

ناشناخت گرایی، خوبی و بدی را بی معنا و غیرقابل تعریف می­داند و برای این مفاهیم هیچ گونه حیث شناختی و معرفتی قائل نشده است آنها را ناظر به واقع ندانسته است. نظریات تعریف گرا، خوبی و بدی را مفاهیمی تعریف پذیر و تحلیل پذیر دانسته­اند. این عده معتقدند که برای نیل به مفاهیم “خوب و بد” بدون ارجاع به مفاهیم اخلاقی، باید فقط به مفاهیم غیراخلاقی رجوع کرد.[1]

نظریات شهودگرا ضلع دیگر این سه ضلعی است که  شرح این نظریه در ادامه خواهد آمد. یکی از قائلین به این نظریه جورج ادوارد مور[2](1873-1958) پدر فلسفه اخلاق است. شهودگرایی خوبی و بدی را تعریف ناپذیر می­داند اما این غیر قابل تعریف بودن را ناشی از بدیهی بودن و شهودی بودن آنها می­داند. به نظر شهودگرایان مفاهیم خوبی و بدی اخلاقی گزاره­های بسیط و بدیهی مطلق(نه نسبی) هستند (مانند مفهوم وجود) و لذا قابل تعریف نیستند.

1- see: “Ethics, Problem of” in: The Encyclopedia of Philasophy, v.3, p.127

1-4-2. انصاف…………………………………………. 24

1-4-3. مسـاوات…………………………………………. 25

1-4-4. حق……………………………………….. 26

1-4. مفاهیم ناهمسو……………………………………….. 30

1-4-1. ظـلم و جور………………………………………. 30

1-4-2. فساد……………………………………….31

1-5. عدالت در علوم اسلامی……………………………. 33

1-5-1. عدالت در فلسفه و کلام………………………….. 33

1-5-2. عدالت در علم اخلاق……………………………. 34

1-5-3. عدالت در علم فقه و حقوق…………………….. 37

1-5-4. عدالت اجتماعی،سیاسی………………………. 39

فصل دوم……………………………………….. 43

(عدالت در رابطه انسان و خدا) …………………………….43

2-1. مقدمه……………………………………….. 44

2-2. عدل در رابطه‌‌ی انسان و خدا………………………… 45

2-2-1. ساحات عدالت ورزی انسان در برابر خدا…………………… 47

2-2-1-1. عدالت ورزی در ساحت اعتقاد و اندیشه…………………….. 48

2-2-1-1-1. پاسخ اشکالات…………………………………………. 50

2-2-1-1-2. اندیشه عدالت محور امیرمؤمنانg و اختیار انسان………… 52

2-2-1-1-3. اندیشه عدالت‌محور امیرمؤمنانg و مسأله شر………………. 55

2-2-1-2. عدالت ورزی در ساحت عمل و رفتار…………………………. 58

فصل سوم……………………………………….. 60

(عدالت در رابطه انسان با خویشتن)………………………………… 60

3-1. مقدمه……………………………………….. 61

3-2. عدالت در بعد روحانی و معنوی انسان………………………… 61

3-2-1. ضرورت و اهمیت معرفت نفس……………………………….. 61

3-2-2. معرفت نفس………………………………………….. 63

3-2-3. آگاهی از نسبت خود با خدا…………………………….. 68

3-3. عدالت در بعد جسمانی انسان……………………………. 71

فصل چهارم………………………………………. 74

(انسان و عدالت اجتماعی)………………………………………. 74

4-1. مقدمه……………………………………….. 75

4-2. اطاعت‌‌پذیری اجتماعی………………………………………… 76

4-3. عدالت توزیعی………………………………………… 79

4-3-1. اهمیت عدالت اجتماعی از دیدگاه امام علی……………..79

4-3-2. عدالــت سیاسی، اجتماعی………………………………. 82

4-3-3. توزیع عادلانه امکانات…………………………………….. 84

4-3-4. عدالت در قضاوت…………………………………………. 85

 

4-3-5. رفع تبعیض در مدیریت جامعه………………………….. 88

4-3-6. پرهیز از لذت‌‌جویی در میان حاکمان………………….. 92

4-3-7. پرهیز از ویژه خواری……………………………………. 93

4-3-8. لزوم رأفت در تامین عدالت…………………………… 95

4-4. عدالت در تعامل شهروندان…………………………… 96

4-4-1. عدالت در رابطه همسر……………………………….. 97

4-4-2. عدالت در رابطه با والدین………………………………. 100

4-4-3. عدالت در رابطه با فرزندان……………………………. 101

4-4-4. عدالت در رابطه با خویشان………………………….. 102

فصل پنجم……………………………………….. 104

(عدالت در ساحت طبیعت)………………………………………. 104

5-1. مقدمه……………………………………….. 105

5-2. عدالت در مورد حیوانات…………………………………. 106

5-3. عدالت در زمین، گیاهان و منابع طبیعی…………………. 109

5-4. نسبت عدالت طبیعی با سایر قلمروها……………………111

نتیجه و جمع‌‌بندی………………………………………… 114

فهرســت منـابع………………………………………. 117

کتاب‌ها………………………………………. 117

چکیده:

عدالت از پربسامدترین مفاهیم دانش اخلاق است. یکی از مباحث اساسی در حوزه عدالت بازشناسی گستره­ و نسبت قلمروهای آن با یکدیگر است. از دیگر سو امام علیg به عنوان بزرگ­ترین اسوه­ی عدالت در میان بشریت شناخته شده و سیره­ی گفتاری و رفتاری آن حضرتg گنجینه­ی بزرگی برای عدالت پژوهی است. از این­رو تحقیق حاضر بر آن است که عرصه های عدالت و نسبت آن­ها با یکدیگر را از منظر آن امام عدالت پیشهg باز کاود. این نوشتار پنج فصل و یک جمع­بندی و نتیجه گیری را شامل می­شود. در فصل اول، مفاهیم و معناشناسی عدالت و پیشینه­ی معرفتی عدالت­پژوهی بررسی می­شود. فصل دوم به عدالت در رابطه­ی انسان با با خدا می­پردازد. فصل سوم عدالت را در رابطه­ی انسان با خویشتن مطرح می­کند. در فصل چهارم از انسان و عدالت اجتماعی بحث می­شود. فصل پنجم به عدالت در حوزه­ی طبیعت می­پردازد. در تمامی این فصول ابعاد مختلف عدالت با تأمل بر اندیشه­های حضرت امیر مؤمنان علیg مورد بررسی قرار گرفته است؛ از این دیدگاه عدالت اجتماعی یعنی رعایت مساوات و حقوق برابر انسان ها در تعاملات اجتماعی (امور قضایی،توزیع اقتصادی و …) و عدالت در حوزه­ی فردی و ارتباط با خویشتن شامل رعایت حقوق جسم و روح انسان می شود که ضرورت معرفت نفس و عدم اضرار به نفس را به همراه خواهد داشت. عدالت در ساحت طبیعت نیز مربوط به تکالیف انسان نسبت به طبیعت می باشد و مواردی چون سعی و تلاش بر آبادانی زمین، رعایت حقوق حیوانات و … را در بر می گیرد. عدالت‌‌ورزی در همه‌‌ی این ابعــاد به­هم پیوسته باعثِ سعادت انسان می‌‌شود. سعادتی در آخرت که با زندگی شیرین دنیوی نیز قابل جمع است. بنابراین عدالت هم موجب زندگی آسوده، آرام و خاطره‌‌بخش دنیوی می‌‌شود و هم سعادت جاودان اخــروی را به

یک مطلب دیگر :

دانلود پایان نامه رایگان روانشناسی : اثر بخشی مدیران

 همراه خواهد داشت.

مقدمه:

بیان مسأله

شاید به جرأت بتوان گفت رایج‌‌ترین مفهوم در حوزه‌‌ی دانش اخلاق، مفهوم “عدالت” است؛ مفهومی کلیدی که بر اساسِ آن، می‌‌توان نظام‌‌های اخلاقی را مورد مطالـعه و بررسی قرار داد. از فلسفه‌‌ی یونان باستان گرفته تا مکاتب دینی، معنوی و اخلاقی شرقی، همواره مساله عدالت مورد توجه بوده و در تبیین آن کوشش های فراوانی شده است.

آرزو، مآل و سرانجامی که نظام‌‌های اخلاقی با توصیفاتِ مختلف خود از آن، با تعبیر “سعادت” یاد می‌‌کنند، نیازمند کوشش و تلاش انسانی در کسب فضائل است و در این بین، از عدالت به عنوان شرط لازم برای رسیدن به سعادت یاد می‌‌شود. از اینجــا پیوندی میان “عدالت و سعادت” ایجاد می‌‌شود؛ که شناخت این مفهوم را برای اندیشمندان حوزه‌‌ی اخلاق دوچندان می‌‌کند. تا این مقام، مفهوم عدالت در عرض سایر مفاهیم اخلاقی چون: فضیلت، خیر، سعادت و …. قرار می‌‌گیرد؛ ولی هنگامی که در توصیف و بسط همین مفاهیم یادشده [مجدداً] از مفهوم عدالت نامبرده می‌‌شود؛ سبب تقدم و اولویت بازشناسی بیش از پیش آن، در حوزه‌‌ی فلسفه اخلاق می‌‌شود.

امروزه در مطالعات حوزه‌‌ی اخلاق، آثاری بر پایه‌‌ی مفهوم عدالت تولید می‌‌شود؛ که در آنها، سخن از ابعاد مختلف این مفهوم به میان می‌‌آید. مفهوم‌‌شناسی عدالت، راه نیل به عدالت، موانع رسیدن به عدالت، قلمروهای عدالت، آثار عدالت و تبیین ارتباط عدالت با دیگر مفاهیم اخلاقی، از جمله‌‌ی این ابعاد است.

اما در بین ابعاد مختلف عدالت، بازشناسی اندیشه‌‌ی متفکران پیرامون توصیف‌‌شان از قلمروهای عدالت و چگونگی برقراری ارتباط میان این قلمروها، حائز اهمیت است. مثلاً هنگامی که در نظام اخلاق افلاطونی سخن از عدالت به میان می‌‌آمد، وی می‌‌کوشید تا با به­کارگیری این مفهوم، از لزومِ نوعی هماهنگی و انسجام در میان ساحت‌‌های نفس انسانی یاد کند به عقیده او، اولاً ساحت‌‌های نفس مرتبط هستند؛ ثانیاً در یک نظام اخلاقی، علاوه بر آنکه هر ساحت نفس باید به نحو احسن و صحیح کار کند، به یک هماهنگی کلی و امری مافوق ساحت‌‌ها نیاز است که از آن به عدالت تعبیر می­کرد.

حال در بحث حاضر، می‌‌دانیم که وجود عدالت در ساحت‌‌های مختلف و قلمروهای مختلف امری مورد پسند است و نوعاً اندیشمندان و مردمان می‌‌کوشند تا این عدالت جزئی را در هر قلمرو بدست آورند. اما سؤال آنجاست که آیا در یک نظام اخلاقی که شامل قلمروهای گوناگون می‌‌شود، به یک هماهنگی و یک عدالت کلی هم نیاز داریم؟ و در صورتی که چنین نیازی حس ‌‌شود، ارتباط و نسبت میان این قلمروها چگونه است تا عدالت کلی [هماهنگی قابل قبول] میان آنها رقم بخورد؟

در مطالعه [هر چند اولیه] سخنان امام علیg، علاوه بر معرفی و توصیف قلمروهای عدالت، مساله ارتباط بین این قلمروها به چشم می‌‌خورد؛ از این‌‌رو به نظر می‌‌رسد انجام مطالعـات دقیق و پژوهــشی عمیق‌ در این باب، می‌‌تواند نحوه‌‌ی ارتباطِ آنها را از نگاه حضرت مشخص کند.

اظهارات فراوان، ماندگار و قابل توجه امیرالمؤمنینg از سویی و خلافت، امامت و ولایت حضرت از سوی دیگر، سبب می‌‌شود تا در شناخت مفهـوم عدالت به احادیث و روایات علوی توجه ویژه‌‌ای شود. دلیل چنین توجهی آن است که نگاه امیرالمؤمنینg می‌‌تواند به عنوان نظرگاه دینی و بیانگر نظام اخلاقی اسلام نیز تلقی گردد. از همین‌‌رو، بدست آوردن نظرگاه عدالت علوی به شکل توصیفی، مورد توجـه اندیشمندان است.

1- سوالات و فرضیه

با در نظر داشتن بحثی که گذشت، می‌‌توان پرسش اصلی این تحقیق را اینچنین تقریر نمـود: قلمروهای عدالت چیست و توصیف هر کدام از آن ها از منظر امــام عـلیg چگونه است؟ برای پاسخ دادن به این پرسش اصلی پرسش‌‌های فرعی زیر تمـهید شده است:

– معنای عدالت از منظر امیرالمؤمنین چیست؟

– مؤلفه‌‌ها و اصول عدل در قلمـروها و ساحت‌‌های مختلف زندگی بشری چیست؟

تحقیق حاضر از نوع اکتشافی است و بدنبال کشف مفهوم عدالت در اندیشه ی امام امیر مومنان است.

2- مرور پیشینه

در اینجا لازم است هرچند مختصر و اجمالی به آثار و تالیفاتی که حول موضوع این پایان‌‌نامه تحقیق و آماده شده و در تدوین آن اثرگذار بوده است، اشاره گردد:

– اولین اثری که در این حوزه مورد مداقه و مطالعه جدی قرار گرفت کتاب “تراز حیات، ساختار شناسی عدالت در نهج البلاغه” اثر دکتر مصطفی دلشاد تهرانی است. این کتاب در چهار بخش: مفهوم شناسی، جایگاه‌‌ شناسی، ملازمه شناسی و وجوه شناسی به موضوع عدالت پرداخته است. در این اثر همان‌‌گونه که در مقدمه­ی آن نیز ذکر شده، به صورت مستقل به موانع و راهکارهای عـدالــت پرداخته نشده است؛ بلکه در میان مباحث دیگر و به صورت پراکنده، تنها به آن‌‌ها اشاره شده است. این اثر ضمن اینکه تبویب بسیار مناسبی در موضوع عدالت با ملاحظه­ی نهج البلاغه دارد، ولی نسبت به تحلیل و بررسی کامل مباحث، دغدغه‌‌ای نداشته و می‌‌توان گفت صرفاً به جانمایی و اشاره به موارد و موضوعات عدالت در نهج البلاغه پرداخته است. به عبارت دیگر، چنانکه از مطالب مقدمه کتاب برداشت می­شود، می‌‌توان گفت شیوه­ی ایشان در مطالعه­ی نهج البلاغه، روش موضوعی است.

– کتاب “درآمدی بر نظریه عدالت در اسلام” اثر عبدالله جعفری از دیگر آثار حاضر در این حوزه است. این اثر، نخست پایان‌‌نامه کارشــناسی‌‌ارشد نگارنده بوده است. سپس انتشارات جامعه‌‌المصطفی آن را با تصحیح و اضافات و نظارت حجت الاسلام خسروپناه به عنوان کتاب به چاپ رساند. این کتاب با موضوع عدالت و در شش فصل کلیات، مبانی، نظریه ها، معیار و اصول، راه‌های شناخت و ارتباط عدالت و شریعت تدوین شده است. این اثر بیشتر با رویکرد فلسفی- کلامی سعی بر اسـتخراج نظر اسلام در مورد عدالت دارد. همانگونه که بیان شد، در این کتاب عمدتا به نظرات و آراء فلاسفه و متکلمین پرداخته شده و اشاره­ی جدی به روایات و منابع نقلی و فقهی نگردیده است. همانطور که در مقدمه کتاب ذکر شده، بررسی‌‌های این پژوهش در سه حوزه­ی حقوق اساسی، قدرت و ثروت می­باشد.

– کتاب “عدالت اجتماعی در نهج البلاغه” (ابعاد سیاسی، اقتصادی و حقوقی) پژوهش علی اصغر احمدی، ناظر به عرصه عدالت اجتماعی به رشته تحریر درآمده است، این اثر در چهار فصل 1. عدالت اجتماعی زمینه ها، موانع و دست آوردها 2. بررسی بعد سیاسی عدالت اجتماعی 3. بررسی بعد اقتصادی عدالت اجتماعی 4. بررسی بعد حقوقی عدالت اجتماعی و یک خاتمه و نتیجه گیری نگاشته شده است. روشــن است که این اثر نیز حوزه‌‌های عدالت اجتماعی را محور تحقیق خود قرار داده و به ابعاد و مناسبات آن پرداخته است.

– اثر دیگری که در پژوهش پیرامون نهج البلاغه درخور مطالعه و تامل است، کتاب “عدالت و یاد خدا” (آشنایی با روحانیت امام علیg) اثر دکتر رضا شاه‌‌کاظمی[1] محقق پاکستانی الاصل و مالکی مذهب می­باشد. این کتاب در سه فصل (سه مقاله) ابعاد روحانی و عرفانی و نیز مفهوم عدالت را با محوریت خطبه اول نهج البلاغه و نامه امام علیg به مالـک اشتر، بررسی می­کند.

– “امام علیg صدای عدالت انسانی” اثر اندیشمند شهیر مسیحی جرج سجعان جرداق، یکی از معروفترین آثار راجع به شخصیت و اندیشه‌‌های امیر مؤمنانg است که با نگاهی کارکردی، اندیشه‌‌های ارزنده­ی آن حضرت را بررسی می­کند. این اثر ارزشــمند نیز همانند سایر تحقیقات انجام شده با موضوع عدالت، بیشتر ناظر به جنبه‌‌های نظام عدالت اجتماعی و مدیریت اجتماعی در سیره و زندگی امیرالمؤمنینg است.

از میان مقالات تالیف شده با محوریت عدالت از منظر امیر مؤمنانg  نیز می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:

– اصطلاح شناسی عدالت و پیوند آن با مفاهیم همسو در آموزه‌‌های نهج البلاغه. سیدجواد احمدی

– عدالت اجتماعی از منظر نهج البلاغه. سیدجواد احمدی

– عدالت از دیدگاه امام علی جلال درخشه

– دیباچه ای بر فلسفه عدالت. حسین بشیریه

– عدالت در اندیشه سیاسی امام علی علی اکبر علیخانی

1-3-1-1 تکبر………………………………. 16

1-3-1-2 عجب………………………………… 17

1-3-2 واژه‌های متضاد غرور ………………………………18

1-3-2-1 تواضع……………………………….. 18

1-3-2-2 ذلت و خواری نفس…………………………………. 19

1-3-3 تفاوت غرور با عجب و کبر………………………………. 19

1-3-4 تفاوت غرور با رجاء ………………………………20

1-4 تاریخچه مبحث غرور……………………………… 21

1-4-1 فلسفه‌ غرب………………………………… 21

1-4-2 فلسفه‌ اسلامی……………………………….. 28

فصل دوم: غرور از نظر فیلسوفان اسلامی……………………. 30

2-1 ریشه‌های مذهبی غرور در آراء فیلسوفان اسلامی……….31

2-1-1 غرور در آیات………………………………… 31

2-1-1-1 تعریف غرور……………………………… 32

2-1-1-2 ماهیت غرور……………………………… 32

2-1-1-3 عوامل غرور……………………………… 33

2-1-1-4 واژه‌های مترادف با غرور……………………………… 34

2-1-1-5 انواع غرور در قرآن……………………………….. 40

2-1-2 غرور در روایات………………………………… 45

2-1-3 جایگاه تواضع در روایات………………………………… 53

2-1-4 حکم اخلاقی غرور ………………………………53

2-1-5 مصادیق غرور مثبت………………………………… 54

2-1-5-1 تکبر در برابر متکبر………………………………. 54

2-1-5-2 تکبر زن در مقابل مرد نامحرم………………………. 55

2-2 غرور از نظر فیلسوفان……………………………….. 55

2-2-1 تعریف غرور ………………………………57

2-2-1-1 ابن مسکویه………………………………58

2-2-1-2 خواجه نصیر الدین طوسی…………………………. 59

2-2-1-3 غزالی……………………………….. 59

2-2-1-4 فیض کاشانی……………………………….. 60

2-2-1-5 محمد مهدی نراقی……………………………….. 61

2-2-2 ماهیت غرور……………………………… 61

2-2-2-1 غرور مثبت………………………………… 62

2-2-2-2 غرور منفی……………………………….. 62

2-2-3 حکم اخلاقی غرور……………………………… 64

2-2-4 درجات غرور……………………………… 65

2-2-4-1 غرور کافران……………………………….. 65

2-2-4-2 غرور عاصیان……………………………….. 69

2-2-5 اقسام غرور……………………………… 72

2-2-5-1 اهل علم……………………………….. 72

2-2-5-2 زاهدان و عابدان……………………………….. 76

2-2-5-3 متصوّفان……………………………….. 78

2-2-5-4 توانگران……………………………….. 79

فصل سوم: غرور از نظر فیلسوفان غربی……………… 81

3-1 ریشه‌های مذهبی غرور در آراء فیلسوفان غربی……….. 82

3-1-1 کبر و غرور در عهد جدید……………………………. 84

3-1-1-1 تعریف غرور ………………………………84

3-1-1-2 حکم غرور……………………………… 86

3-1-2 عوامل کِبر و غرور در عهد جدید……………. 86

3-1-2-1 شیطان……………………………….. 86

3-1-2-2 اعتماد به عبادت خود……………………….. 87

3-1-2-3 اکتفا به خرد و حکمت انسانی خود……….. 88

3-1-3 جایگاه تواضع در عهد جدید………………….. 88

3-1-4 کبر و غرور از نظر آبای کلیسا………………… 89

3-1-5 آگوستین……………………………….. 91

3-1-5-1 تعریف غرور……………………………… 91

3-1-5-2 جایگاه تواضع……………………………….. 91

3-1-6 آکویناس…………………………………. 93

3-1-6-1 تعریف غرور……………………………… 93

3-1-6-2 ماهیت غرور……………………………… 94

3-1-6-3 جایگاه تواضع……………………………….. 94

3-2 غرور از نظر فیلسوفان……………………………….. 94

3-2-1 افلاطون……………………………….. 96

3-2-1-1 تعریف غرور……………………………… 96

3-2-1-2 دلایل غرور……………………………… 96

3-2-1-3 عاقبت غرور……………………………… 97

3-2-1-4 جایگاه تواضع……………………………….. 98

3-2-2 ارسطو………………………………. 99

3-2-2-1 تعریف غرور ………………………………99

3-2-2-2 ویژگی‌های فرد مغرور……………………………… 100

3-2-2-3 تعریف انسان خودبین و بی‌همّت………………. 102

3-2-2-4 رابطه‌ غرور و افتخار……………………………… 103

3-2-2-5 حکم غرور ………………………………105

3-2-2-6 عوامل ایجاد غرور……………………………… 107

3-2-2-7 جایگاه تواضع……………………………….. 107

3-2-3 دیوید هیوم………………………………. 108

 

3-2-3-1 موضوع غرور……………………………… 109

3-2-3-2 تعریف غرور……………………………… 110

3-2-3-3 ماهیت غرور……………………………… 110

3-2-3-4 حکم غرور……………………………… 112

3-2-4 ریچارد تیلور……………………………… 114

3-2-4-1 تعریف غرور……………………………… 114

3-2-4-2 ماهیت غرور……………………………… 116

3-2-4-3 تفاوت غرور با تکبر، خودبینی و خودخواهی………… 116

3-2-4-4 ویژگی‌های افراد مغرور……………………………… 118

3-2-4-5 حکم اخلاقی غرور……………………………… 119

فصل چهارم: مقایسه آراء فیلسوفان اسلامی و غربی………. 121

4-1 تعریف غرور……………………………… 122

4-1-1 غرور مثبت………………………………… 122

4-1-2 غرور منفی……………………………….. 122

4-2 ماهیت غرور ………………………………123

4-3 حکم غرور……………………………… 125

4-3-1 غرور به عنوان فضیلت………………………………… 125

4-3-2 غرور به عنوان رذیلت………………………………… 125

نتیجه گیری………………………………… 127

فهرست منابع……………………………….. 130

الف. منابع فارسی……………………………….. 130

ب. منابع عربی……………………………….. 135

ج. منابع انگلیسی……………………………….. 136

چکیده:

برخی ویژگی‌های اخلاقی وجود دارد که هم جنبه مثبت دارند و هم جنبه منفی. یکی از این ویژگی‌ها غرور است. غرور از نظر فیلسوفان اسلامی، اغلب به عنوان رذیلت اخلاقی و گناه دینی محسوب می‌شود. فیلسوفان اسلامی، معمولاً غرور را به معنای آرامش نفس به آنچه موافق هوی و هوس باشد بیان کرده‌اند، اما برخی از آن‌ها مانند ابن مسکویه غرور را در معنای مثبت «کبَر نفس» بیان کرده‌اند. فیلسوفان غربی نیز به تبع دیدگاه اخلاقی یا دینی خود، تعریفی مشابه از غرور منفی دارند و آن را به لحاظ اخلاقی قابل تقبیح دانسته و به لحاظ دینی، گناه تلقی می‌کنند. با این‌حال، از نظر آن‌ها غرور در معنای مثبت و به عنوان فضیلت نیز به‌کار رفته است. به عنوان مثال ارسطو در اخلاق نیکوماخوس غرور را «زینت فضائل» معرفی کرده است، بطوری‌که بدون آن، انسان هیچ انگیزه‌ای برای زندگی ارزشمند ندارد. بررسی معانی مختلف غرور با توجه

یک مطلب دیگر :

۳ خورشت دلچسب زمستانی در ۳۰ دقیقه

 به عملکردهای متنوع آن، تصمیم درباره‌ی حکم اخلاقی آن را تا حدی با دشواری مواجه می‌کند. ارزیابی اخلاقی غرور، به عنوان رذیلت یا فضیلتی مطلق و یا امری نسبی می‌تواند نتایج مهمی در حوزه‌های مختلف زندگی از جمله روابط اجتماعی، سیاسی، تعلیم و تربیت داشته باشد و تحلیل آن به عنوان رذیلتی اخلاقی یا عقلانی می‌تواند راه‌های متفاوتی را برای اصلاح نفس پیشنهاد کند. پژوهش حاضر، با عنوان «غرور در اخلاق؛ گزارش تحلیلی آراء فیلسوفان اسلامی و غربی» که با گردآوری، تحلیل و تلخیص آثار فیلسوفان اسلامی و غربی و به روش کتابخانه‌ای تنظیم شده است، در صدد است تا این موضوع را براساس آثار فیلسوفان مسلمان و غرب مورد بررسی قرار دهد و پس از مقایسه‌ی معنا و حکم اخلاقی آن و نقش شرایط تأثیرگذار در خوبی یا بدی این احساس و تفسیر آن بر اساس متون دینی، راهی برای شیوه‌ی صحیح زندگی در ارتباط با این مسئله بیاید.

فصل اول: کلیات

1-1- مقدمه

1-1-1- تعریف مسأله و سؤال‌های تحقیق

فیلسوفان اخلاق درباره‌ ویژگی‌های اخلاقی بسیار سخن گفته‌اند، و از آن‌ها به عنوان فضائل و رذائل تعبیر کرده‌اند. فضیلت، ویژگی مثبت منشی است که به رفتارهای صحیح می‌انجامد و در مقابل، رذیلت ویژگی منفی منشی است که فاعل را به کار خطا وا می‌دارد. اما در بین این ویژگی‌ها، ویژگی‌هایی نیز وجود دارد که هم به عنوان فضیلت تلقی می‌شوند و هم به عنوان رذیلت، از این‌جهت که این ویژگی‌ها هم دارای جنبه مثبت‌اند و هم جنبه‌ منفی. یکی از این ویژگی‌ها غرور است که در آثار فیلسوفان و تعابیر اجتماعی گاه به عنوان ویژگی مثبت، مورد تحسین قرار می‌گیرد، و گاه به عنوان ویژگی منفی مورد تقبیح.

نوشتار حاضر با عنوان «غرور در اخلاق؛ گزارش تحلیلی آراء فیلسوفان اسلامی و غربی» در سه فصل تنظیم شده که در فصل اول به کلیاتی درمورد موضوع، پرداخته شده است. در این فصل تعاریف و اصطلاحات مربوط به غرور و واژه‌های مرتبط با غرور مطرح شده و تاریخچه مبحث غرور در فلسفه اسلامی و غربی بیان شده است.

در فصل دوم نیز موضوع غرور از نظر فیلسوفان اسلامی مطرح شده است. با توجه به اینکه مباحث اخلاق اسلامی و بحث از فضائل و رذئل اخلاقی ارتباط مستقیم با آیات و روایت و مذهب دارد، لذا این فصل به دو بخش اخلاق دینی و اخلاق فلسفی تقسیم شده است، که در بخش اخلاق دینی مباحث مربوط به غرور در آیات و روایات بیان شده و در بخش اخلاق فلسفی نظرات فیلسوفان مسلمان مطرح شده است.

اما مراد از فیلسوفان مسلمان نیز، فیلسوفان و متفکرانی است که در حوزه اخلاق کار فلسفی کرده و در مورد غرور نظراتی ارائه کرده‌اند. در کتاب ماجد فخری رویکردهای اخلاق اسلامی بیان شده است. با توجه به اینکه این رویکردها کلامی، فلسفی، دینی و تلفیقی هستند، به لحاظ منطقی باید بحث محدود به رویکرد فلسفی می‌شد، اما از آن‌جا که بحث غرور در اخلاق اسلامی محدود به رویکرد فلسفی نیست، حتی رویکردهای دینی، تلفیقی و کلامی مباحث غرور را بیشتر مطرح کرده‌اند، بنابراین در این فصل از هر رویکرد نظریه یک فیلسوف یا متفکر بیان شده است.

به این دلیل که بحث ما در حوزه فلسفه اخلاق است، لذا مباحث مربوط به غرور را محدود به فیلسوفان اخلاق می‌کنیم؛ اولاً به این علت که به لحاظ تقدم، حق با کسانی است که در حوزه فلسفه اخلاق کار کرده‌اند، مانند ابن مسکویه، خواجه نصیرالدین طوسی، غزالی، فیض کاشانی و … که کتاب اخلاقی دارند. دلیل دوم این است که فیلسوفان اسلامی که رویکردهای مشائی و اشراقی و حکمت الهی دارند، این رویکردها تأثیر مستقیمی در بحث غرور نداشته و نظر خاصی نیز در مورد غرور نداشته‌اند. مثلاً فیلسوفانی همچون ملاصدرا و یا شیخ اشراق مباحث مربوط به غرور را به صورت مجزا مطرح نکرده‌اند.

در فصل سوم غرور از نظر فیلسوفان غربی مطرح شده است. در این فصل نیز با توجه به فصل دوم که مبحث غرور در دو بخش اخلاق دینی و اخلاق فلسفی مطرح شده، در بخش اخلاق دینی مباحث مربوط به غرور در عهد جدید و آبای کلیسا بیان شده است. در بخش اخلاق فلسفی نیز با توجه به نظراتی که در مورد غرور وجود دارد، برخی از فیلسوفان غربی مانند افلاطون غرور را به صورت کاملاً منفی و به عنوان رذیلت مطرح کرده‌اند، برخی دیگر نیز مانند ارسطو غرور را به عنوان فضیلت مطرح کرده‌اند، و برخی دیگر نیز غرور را به صورت نسبی مطرح کرده‌اند و در برخی موارد غرور را فضیلت و در برخی موارد غرور را رذیلت می‌دانند، مانند هیوم و تیلور.

برای تبیین فلسفی غرور از نظر فیلسوفان اسلامی در هر فصل ابتدا به تعریف غرور از نظر هر یک از این فیلسوفان پرداخته شده است. سپس ماهیت غرور بیان شده است، که آیا غرور رفتار بیرونی است و یا یک احساس درونی. در این بخش مشخص می‌کنیم که غرور  با کدام یک از قوای انسان در ارتباط است. با توجه به قوای نفس، که قوای نباتی، حیوانی و انسانی است، ما می‌خواهیم مشخص کنیم که غرور آیا جزء قوای حیوانی انسان است، که همان قوه غضبیه و شهویه است، و یا جزه قوای انسانی که همان قوه عاقله است. وقتی جایگاه غرور به لحاظ ماهیت مشخص شد، سپس حکم اخلاقی غرور را بیان می‌کنیم، که وظیفه انسان در هر یک از این موارد چیست. ما در اینجا به دنبال این نیستیم که بگوئیم آیا غرور مثبت است یا منفی، بلکه قصد داریم نظراتی که در این مورد وجود دارد را بررسی کنیم، همچنین به دنبال راه‌های درمان غرور منفی نیز نیستیم، چرا که بحث وارد مسائل تربیتی می‌شود که خارج از حوزه این پایان نامه است.

در میان متفکران دینی و غیر دینی، در این مورد که آیا غرور یک رذیلت اخلاقی و گناه دینی است، و یا فضیلت اخلاقی اختلاف نظر وجود دارد. بعضی آن را مطلقاً سزاوار سرزنش دانسته و به عنوان یک رذیلت اخلاقی یا گناهی دینی تلقی می‌کنند، اما برخی دیگر آن را امری ستودنی دانسته و برای شخصیت انسان لازم و ضروری می‌دانند.

در ادبیات دینی اسلامی، غرور معمولاً به ‌معنای کبر و خودپسندی در نظر گرفته شده و آیات و روایات اسلامی نیز آن را تقبیح می‌کند. در قرآن، غرور به عنوان نخستین گناه که توسط شیطان صورت گرفته است، معرفی می‌شود. از نظر قرآن، غرور شیطان مانع از سجده‌ او در برابر انسان و اطاعت امر الهی گردید. اکثر فیلسوفان و متفکران اسلامی نیز تحت تأثیر آموزه‌های اسلامی خود، غرور را به عنوان رذیلتی اخلاقی در نظر گرفته و آن را این‌گونه تعریف می‌کنند: «غرور عبارت است از مطمئن شدن به آنچه موافق هوى و هوس باشد، و طبع آدمى به سبب شبهه و خدعه‌ی شیطان به آن میل كند. پس هر كس معتقد باشد كه در دنیا و آخرت بر راه خیر است و این پندار از روى شبهه نادرست باشد او مغرور و فریفته است.»[1]

متفکران مسیحی و فیلسوفان غربی نیز در تعریف غرور به عنوان رذیلتی دینی و یا فضیلتی اخلاقی اختلاف نظر دارند. غرور در مسیحیت، به عنوان یکی از هفت گناه کبیره در نظر گرفته شده که انسان را از خداوند دور کرده و مانع از خیر و رحمت الهی می‌گردد. همان‌گونه که در کتاب آسمانی آمده است: «خدا به شخص فروتن قوت می‌بخشد، اما با شخص متکبر و مغرور مخالفت می‌کند.»[2]

متفکران دینی و آبای کلیسا در غرب، غرور را به عنوان نخستین گناه و رذیلتی اساسی در نظر می‌گیرند، اما فیلسوفان غربی، در تعریف غرور به عنوان فضیلت یا رذیلت اخلاقی نظرات متنوعی دارند، برخی از آن‌ها مانند ارسطو، نه تنها غرور را تقبیح نمی‌کنند بلکه آن را به عنوان «زینت فضائل» در نظر می‌گیرند. ارسطو در کتاب اخلاق نیکوماخوس غرور را «بزرگ‌منشی» تعریف کرده، که حدوسط بین دو رذیلت بی‌همتی و تواضع بیجاست. از نظر ارسطو یکی از ویژگی‌های فرد فضیلت‌مند این است که فضایل خود را به دیگران نشان دهد و این همان غرور مناسب است. در مقابل، گروهی دیگر غرور را تنها به عنوان رذیلت در نظر می‌گرفتند، و برخی دیگر نیز موضوع غرور را به صورت نسبی بیان می‌کردند.

1-1-1-1- سوالات اصلی

با توضیحات ارائه شده، مشخص می‌شود که مسائل اصلی این پایان‌نامه چنین است:

1- غرور از نظر فیلسوفان اسلامی به چه معناست؟

2- غرور از نظر فیلسوفان غربی به چه معناست؟

3- فیلسوفان غربی و اسلامی در تعریف غرور چه اختلافات و اشتراکاتی دارند؟

2-1-1-1- سوالات فرعی

در این راستا بررسی مسائل فرعی زیر نیز ضروری خواهد بود:

4- غرور به لحاظ ماهیت به چه معناست؟

3-4-1-1- انعطاف‌پذیری ……………………………………39
3-4-1-2-استهلاک انرژی…………………………………… 40
3-4-1-3-سختی در برابر نیروهای کم………………………. 41
3-4-2- انواع مختلف سیستم‌های لرزه جدایش……………. 41
3-5- عرشه……………………………………. 43
3-5-1- مقطع معادل…………………………………….. 43
3-5-2-مدل مقطع سه بعدی…………………………………….. 45
3-5-3-  پل‌های کج…………………………………….. 46
فصل 4-مدل‌سازی سه بعدی پل…………………………. 48
4-1-  مقدمه……………………………………. 48
4-2-نرم‌افزار اُپن‌سیس و قابلیت‌های آن………………………… 48
4-3- مفاصل متمرکز با رفتار غیرخطی………………………….. 49
4-4- المان‌های رشته‌ای…………………………………….. 50
4-5- معرفی پل و سیستم سازهای……………………….. 52
4-6- مدل‌سازی غیرخطی پل……………………………….. 54
4-6-1- پایه‌ها …………………………………… 54
4-6-1-1- مشخصات مصالح ……………………………………54
4-6-2-تکیه‌گاه پایه‌ها…………………………………… 58
4-6-3-عرشه……………………………………59
4-6-3-1-  مدل‌سازی سه بعدی عرشه تیر-دال…………… 59
4-6-3-2- درز انبساط ……………………………………60
4-6-3-3-بالشتک‌ها  ……………………………………61
4-6-4-  کوله‌ها  ……………………………………63
4-7-  بارگذاری…………………………………….. 64
4-8-  صحت‌سنجی مدل…………………………………….. 64
4-8-1- مقایسه مودهای ارتعاش پل………………………. 64
4-8-2- تحلیل بار افزون…………………………………….. 66
فصل 5- بررسی نتایج تحلیل…………………………….. 68
5-1-  مقدمه……………………………………68
5-2- تأثیر تغییر شرایط مرزی بر مودها و پریود سازه پل……………….. 68
5-3-  شتاب نگاشت‌های زلزله‌های دور و نزدیك به گسل………………. 71
5-4-  مقیاس کردن شتاب نگاشت‌ها……………………… 73
5-5- بررسی نتایج حاصل از تحلیل‌های تاریخچه زمانی غیرخطی……….. 76
5-5-1-  مدل اول …………………………………… 83
5-5-1-1-پاسخ مدل اول تحت زلزله‌های مقیاس نشده نزدیک به گسل………. 84
5-5-1-2- پاسخ مدل اول تحت زلزله‌های مقیاس نشده دور از گسل…………. 89
5-5-1-3-مدل اول تحت زلزله‌های مقیاس شده نزدیک به گسل و دور از گسل…….. 99
5-5-2- مدل دوم……………………………………. 104
5-5-2-1-   پاسخ مدل دوم تحت زلزله‌های مقیاس نشده……………… 104
5-5-2-2-   مدل دوم تحت زلزله‌های مقیاس شده…………………….. 112
5-5-3-  مدل سوم……………………………………. 116
5-5-3-1- پاسخ مدل سوم تحت زلزله‌های مقیاس نشده…………….. 116
5-5-3-2-مدل سوم تحت زلزله مقیاس شده …………………123

 

5-5-4- مدل چهارم……………………………………. 128
5-6- ارائه ضرایب بزرگنمایی جهت منظور کردن تأثیر مؤلفه قائم زلزله……… 137
5-7- مقایسه روش‌های مقیاس در حوزه فرکانس و روش مرجع…………… 138
فصل 6-نتیجه‌گیری و پیشنهاد‌ها…………………………………… 148
6-1-نتایج…………………………………….. 148
6-2- پیشنهاد‌ها…………………………………… 150
منابع و مراجع ……………………………………151
چکیده:
در میان انواع سازه­ها، پل­ها به عنوان یکی از ارکان شریان­های حیاتی می­باشند که لازم است بعد از زلزله به منظور راه دسترسی به بیمارستان­ها، ایستگاه­های آتش­نشانی و سایر خدمات مورد استفاده قرار گیرند؛ بنابراین می­توان گفت پل­ها بی­تردید جایگاه ویژه­ای در حفظ سطح مورد نیاز از ایمنی و قابلیت بهره برداری را دارا می­باشند. با این وجود که بررسی زلزله­های اخیر به وضوح نشان می­دهد مؤلفه قائم زلزله ممکن است حتی از مؤلفه افقی آن بیشتر شود، در حال حاضر به منظور طراحی لرزه­ای پل، در آیین­نامه طرح و محاسبه پل­های بتن‌آرمه ایران، در مورد تأثیر مؤلفه قائم زلزله و همچنین در مورد ترکیب هر سه مؤلفه لرزه­ای (2 مؤلفه افقی متعامد و 1 مؤلفه قائم) نکته­ای بیان نشده است.
در این تحقیق، مدل غیر خطی پل سه دهانه با تغییر طول عرشه­های آن مورد تحلیل قرار گرفته است. مدل­سازی درز انبساط که شامل مدل کردن برخورد عرشه­ها به یکدیگر و مدل‌سازی بالشتک­ها است، مدل‌سازی اندرکنش خاک و تأثیر آن بر جابجایی طولی پل بر طبق روابط «اف-­اچ-دبیلیو-ای»، با فرض محیط نیمه فضای الاستیک به منظور محاسبه سختی انتقالی و پیچشی زیر کوله­ها و ستون­ها و در نظر گرفتن تأثیر انحراف عرشه پل، از مهم‌ترین پارامترهای مورد مطالعه در این تحقیق می­باشند. پل­ها تحت اثر 7 زلزله دور از گسل و 7 زلزله نزدیک به گسل، یک بار بدون در نظر گرفتن مؤلفه قائم و بار دیگر با در نظر گرفتن مؤلفه قائم مورد مطالعه قرار گرفته­اند. نتایج نشان دهنده تغییرات شدید (بیش از 50%) در نیروهای محوری وارد بر ستون­ها بود، این تغییرات باعث تغییرات شدید نیروهای موجود در سر ستون­ها و لنگر موجود در وسط عرشه شدند. در نهایت ضرایبی به منظور در نظر گرفتن مؤلفه قائم زلزله ارائه شده است.
مقدمه:
در میان انواع سازه­ها، پل­ها نسبت به سایر سازه­های معمولی دارای ساختار سیستم پیچیده­تری می­باشند. همچنین به عنوان یکی از ارکان شریان­های حیاتی می­باشند که لازم است بعد از زلزله به منظور راه دسترستی به بیمارستان­ها، ایستگاه­های آتش­نشانی و سایر خدمات مورد استفاده قرار گیرند. بنا به علل ذکر شده، می­توان گفت پل­ها بی­تردید جایگاه ویژه­ای در حفظ سطح مورد نیاز از ایمنی و قابلیت بهره برداری را دارا می­باشند.
اکثر آیین‌نامه‌های طراحی پل در بحث تحلیل لرزه‌ای پل‌ها، یا اثر مؤلفه قائم را در نظر نمی‌گیرند و یا روش مشخصی برای در نظر گرفتن مؤلفه قائم زلزله ارائه نمی‌دهند. با این حال بررسی زلزله‌های چند دهه اخیر نشان می‌دهد که اثر مؤلفه قائم زلزله می‌تواند در برخی موارد از عوامل اصلی تخریب پل‌ها باشد.
در مواردی که اثر مؤلفه قائم در طراحی وارد می‌شود تابع طیف به طور معمول 66/0 طیف پاسخ مؤلفه افقی منظور می‌شود. ‌با این حال مطالعات جدید نشان می‌دهند که این نسبت در پریودهای پایین و در نواحی نزدیک گسل، تخمینی در خلاف جهت اطمینان است.
در این تحقیق علاوه بر بررسی اثر همزمان دو مؤلفه افقی و قائم زلزله، اثر همزمان هر سه مؤلفه زلزله بر پاسخ پل­ها، بررسی گردیده است. در فصل اول به بررسی پژوهش­ها و مطالعات انجام شده بر تأثیر مؤلفه قائم زلزله بر طیف پاسخ زلزله و نیروهای وارد بر پل پرداخته شده است. با توجه به اهمیت در نظر گرفتن اندرکنش خاک

یک مطلب دیگر :

چه زمانی خطر انتقال بیماری های مقاربتی بیشتر است؟

 در کوله­ها و زیر ستون­ها با سازه پل، در فصل دوم به بررسی نیروهای وارد بر خاک و نیز روابط موجود به منظور در نظر گرفتن اندرکنش خاک پرداخته شده است.

در فصل سوم به معرفی اعضای رو سازه و زیر سازه پرداخته شده است. انواع روش‌های مدل­سازی ستون­ها، مدل­سازی عرشه، تأثیر انحراف عرشه پل­ها بر عملکرد صلب عرشه، درزهای انبساط و بالشتک­ها به عنوان انتقال دهنده­های نیرو از عرشه به ستون­ها، معرفی و مورد بررسی قرار گرفته است.
در فصل چهارم شاخص‌ترین ویژگی‌های نرم‌افزار اُپن‌سیس[1] که دلیل انتخاب آن برای این تحقیق می‌باشد، ذکر می‌گردد. سپس، پل کلمنتس[2] به منظور مدل سازی، معرفی شده است. در انتها با مقایسه مقادیر پاسخ‌های نیرویی و تغییر مکانی و نتایج موجود در مقاله، صحت مدل ساخته شده در نرم افزار اُپن‌سیس کنترل می‌گردد.
در فصل پنجم نتایج حاصل از تحلیل پل‌های مدل‌سازی شده در فصل چهارم، ارائه شده است. در این راستا به بررسی اثر مؤلفه قائم زلزله بر رفتار لرزه­ای پل‌ها پرداخته شده است. در نهایت در فصل ششم خلاصه­ای از نتایج و پیشنهادات حاصل از این تحقیق بیان شده است.
فصل اول: پژوهش های گذشته
1-1- مقدمه
پل‌های بتن مسلح در ایران همانند دیگر نقاط جهان مانند ژاپن و آمریکا به دلیل تراکم خودروها و نیاز به گسترش جاده‌ها کاربرد روز افزونی یافته است. لیکن، تخریب این‌گونه پل‌های عظیم شاهراه‌ها و داخل شهرها در اثر زلزله های مختلف در کشورهایی نظیر ایلات متحده، ژاپن و نیوزیلند بیانگر ضعف‌های موجود در آیین نامه های فعلی این کشورها می‌باشد. در این فصل به مرور زلزله­های گذشته که دارای مؤلفه قائم با حداکثر شتاب بالا می‌باشد، تأثیر مؤلفه قائم بر عرشه و ستون پل‌ها و بیان هدف از این تحقیق پرداخته شده است.
2-1- مروری بر زلزله های گذشته
تجربه زلزله‌های گذشته، مانند زلزله تکاچی-اکی[1] ژاپن (1968) و زلزله سن‌فرناندو[2] کالیفرنیا (1971)، آسیب‌پذیری سازه‌های بتن مسلح در برابر تحریکات شدید زلزله را به اثبات رسانید، بنا به دلیل اقتصادی، تا حدود معینی اجازه خسارت دیدن به سازه‌ها داده می‌شود و شناخت این خسارت پذیری بر اساس تئوری خطی و قضاوت مهندسی پایه‌گذاری می‌گردد.
روشن است که برای حصول ایمنی لرزه‌ای و محدود کردن خسارات وارده به سازه‌های بتنی، مکانیزم شکست سیستم‌های سازه‌ای تحت اثر بارهای دینامیکی زلزله باید مشخص بوده و این عمل مستلزم شناخت ظرفیت نهایی اعضای بتن مسلح تحت اثر بارگذاری متناوب غیر ارتجاعی است.
در مورد طراحی لرزه‌ای پل‌ها، زلزله سن‌فرناندو، نقطه عطفی به شمار می‌آید. در طی این زلزله، 62 پل در منطقه مرکزی زلزله آسیب دیده و بیش از 15 میلیون دلار خسارت به بار آمد. عملکرد متفاوت این زلزله با زلزله‌های گذشته و خصوصیاتی که در طراحی لرزه‌ای پل‌ها در نظر گرفته نشده بود، عامل این خرابی‌ها گزارش شده است. طی زلزله‌های گذشته، بیشتر خرابی‌ها مربوط به خرابی زیر سازه و خاک اطراف آن می‌شد، درحالی‌که علت اصلی خسارت یا خرابی پل‌ها در زلزله سن­فرناندو ارتعاش سازه‌ای بوده است. مهم‌ترین عامل خسارت در این زلزله عبارت بودند از[[i]]:
1- فقدان شکل پذیری.
2- کوتاه بودن عرض نشیمن در درزهای انبساط و محل تکیه گاه‌ها و نهایتاً خرابی عرشه.
3- شکست برشی در ستون‌های پل و پایه‌ها‌، قبل از اینکه جاری شدن خمشی حادث شود.
4- بیرون آمدن آرماتورها در ستون‌های قائم که در عرشه یا فونداسیون‌ها مهار شده بودند.
5- شکست فونداسیون‌ها و خاکریزها و کوله‌ها و دیوارهای بالی شکل آن.
بعد از زلزله سن فرناندو، برنامه‌ریزی وسیعی تدارک دیده شد، بسیاری از پل‌ها به شتاب نگار مجهز شدند مدل‌سازی تحلیلی و انواع مختلف تحلیل خطی و غیرخطی برای درک بهتر رفتار پل‌ها تدوین گردید و برنامه تقویت پل‌های موجود اجرا گردید که تا به این زمان نیز ادامه دارد، اما در طی زلزله‌های بعدی مانند کوبه[1] و ‌لما‌پریتا[2] دوباره پل‌های بسیاری فرو ریختند. ذیلاً شرح مختصری از سه زلزله فوق ارائه می‌گردد.
1-2-1-گزارش زلزله ‌لما‌پریتا
زلزله لما‌پریتا با بزرگی 1/7، عملکرد عالی پل‌های طرح شده بر طبق آیین نامه‌های اخیر (آشتو[1] و اِی‌تی‌سی[2]) را نشان داد. این زلزله همچنین کارایی موثر وسایل مهارکننده را که به پل‌های فعلی در برنامه تقویت پل‌ها اضافه شدند، به اثبات رسانید. با این حال این زلزله بسیاری از اصول طراحی پل‌های قدیمی را زیر سؤال برد. سیزده پل شدیداً آسیب‌ دیده و بسته شدند و هفتاد و هشت پل خسارت زیادی تحمل کردند [[i] و[ii]].
خسارات وارده به پل‌ها در طی این زلزله عبارتند از :
– تخریب کامل قسمت‌های از پل نیمیتز[3] به دلیل ضعف سیستم سازه‌ای و جزئیات نامناسب (شکل ‏1‑1).
– شکست برشی در ستون‌ها و تیرها (شکل ‏1‑2)
– شکست برشی اتصالات تیر– ستون بتن مسلح
– ضربه زدن سازه‌های آزادراه‌های مجاور
– از دست دادن تکیه‌گاه یکی از دهانه‌های پل خلیج سن فرانسیسکو[4] (شکل ‏1‑3)
– خسارت به دستگاه‌های تکیه گاهی غلتکی
2-2-1- گزارش زلزله کوبه
تا قبل از وقوع زلزله بزرگ هانشین[1]، پل‌های ژاپن در طی زلزله‌ها بسیار خوب عمل کردند. تعداد کل پل‌های تخریب شده بسیار اندک بودند. فقط 4 پل جاده‌ای در طی 40 سال ماقبل زلزله هانشین آسیب دیدند که 3 پل در زلزله نیگاتا[2] (1964) به دلیل پدیده روان گرایی و دیگری در زلزله میاگیکن-‌اکی[3] (1978)، منهدم گردید.
در زلزله بزرگ هانشین تعداد زیادی پل‌های آزاد راه‌ها و پل‌های راه‌آهن فرو ریختند که ارقام پل‌های تخریب شده از کل پل‌های تخریبی تاریخ ژاپن بیشتر می‌باشد‌. به طور مثال نسبت خسارت پایه‌های بتن مسلح در آزاد‌راه ارتباطی هانشین به کوبه حدود 50% بود (شکل ‏1‑4). 512 پایه از کل 1012 پایه دچار خسارت کم تا شدیدی شدند. نسبت خسارت وارده به بالشتک­ها حتی از این هم بیشتر بود (64%). مشاهده گردید که تحریکات زمین‌لرزه از نیروهای طراحی فراتر رفتند‌. از آنجایی که خسارات وارده بسیار سنگین و شدید و غیر قابل انتظار بود، در بسیاری از سازمان‌های مربوطه مطالعات گسترده­ای برای بهبود آیین نامه‌های طراحی لرزه‌ای کنونی آغاز گشت [1].
[1]- Hanshin
[2]- Nigata
[3]- Miyagiken-oki
[1]- AASHTO
[2]- ATC
[3]- Nimitz (Cypress)
[4]- San Francisco-Oakland
[[i]] http://co2insanity.com/category/earthquakes/
[[ii]] http://earthquake.usgs.gov/earthquakes/states/events/1989_10_18.php
[1]- Kobe