رفتار زیست محیطی……………………………………… 31

نگرش جدید نسبت به محیط زیست…………………… 35

سرمایه اجتماعی…………………………………………. 37

پیر بوردیو……………………………………………………. 39

جیمز کلمن…………………………………………………..41

فرانسیس فوکویاما…………………………………………. 43

روبرت پاتنام………………………………………………….44

الف- شبکه­های مشارکت اجتماعی…………………….. 46

ب- هنجارهای اجتماعی…………………………………..47

ج- اعتماد اجتماعی……………………………………….. 49

جمع­بندی…………………………………………………… 51

چارچوب نظری………………………………………………52

فرضیات تحقیق………………………………………………53

فرضیة اصلی پژوهش……………………………………… 53

فرضیات فرعی پژوهش……………………………………. 53

مدل تحقیق…………………………………………………54

فصل چهارم روش تحقیق

مقدمه…………………………………………………….. 57

روش شناسی تحقیق………………………………….. 57

جامعه آماری……………………………………………… 58

واحد تحلیل……………………………………………… 58

شیوه نمونه گیری…………………………………………58

تعیین حجم نمونه………………………………………… 59

سنجش و اندازه­گیری مفاهیم…………………………. 60

تعاریف نظری و عملیاتی مفاهیم………………………..60

ویژگی­های فردی پاسخگویان…………………………….. 61

پایگاه اجتماعی- اقتصادی………………………………. 62

رفتارهای زیست محیطی………………………………. 62

سرمایه اجتماعی………………………………………..64

شبکه­های مشارکت اجتماعی………………………… 64

هنجارهای اجتماعی……………………………………… 66

اعتماد اجتماعی……………………………………………67

آگاهی زیست محیطی…………………………………… 70

نگرش زیست محیطی…………………………………… 71

ابزار تحقیق………………………………………………… 72

اعتبار و پایایی ابزار سنجش…………………………….. 72

اعتبار تحقیق……………………………………………… 72

پایایی تحقیق……………………………………………… 73

جمع­بندی…………………………………………………… 73

فصل پنجم یافته­های پژوهش

مقدمه……………………………………………………… 76

بخش اول: توصیف داده ­ها

مقدمه……………………………………………………… 78

5.1.1 متغیرهای زمینه ­ای……………………………….. 78

1- توزیع پاسخگویان بر حسب شهر…………………….78

2-توزیع پاسخگویان بر حسب جنسیت…………………..79

 

3- توزیع پاسخگویان بر حسب سن……………………. 79

4- توزیع پاسخگویان بر حسب وضعیت تاهل……………80

5- توزیع پاسخگویان بر حسب وضعیت اشتغال………….80

6- وضعیت طبقه ذهنی پاسخگویان……………………..81

7- وضعیت تحصیلات پاسخگویان……………………….. 82

5.1.2 متغیر موقعیتی- ساختاری……………………….. 82

5.1.3 متغیر وابسته (رفتارهای زیست محیطی)………..83

1- مصرف بهینه گاز………………………………………. 83

2- مصرف بهینه برق……………………………………….85

3- مصرف بهینه آب………………………………………… 86

4- استفاده از تولیدات دارای استاندارد زیست محیطی….87

5- حفاظت از منابع طبیعی…………………………….. 88

6- استفاده از وسایل بازیافتی………………………… 90

7- وضعیت رفتارهای زیست محیطی………………….. 91

5.1.4 متغیرهای مستقل……………………………….. 93

1- سرمایه اجتماعی…………………………………….93

الف-شبکه ­های اجتماعی……………………………… 93

1. شبکه­ های رسمی…………………………………. 93

2. شبکه­ های غیر رسمی……………………………… 94

3. وضعیت شبکه ­های اجتماعی………………………. 95

ب- هنجارهای اجتماعی…………………………………97

1. هنجارهای فردی……………………………………… 97

2. هنجارهای جمعی…………………………………… 98

3. وضعیت هنجارهای اجتماعی……………………….100

ج- اعتماد اجتماعی……………………………………. 101

1. اعتماد بین شخصی………………………………… 101

2. اعتماد تعمیم یافته………………………………….. 102

3. اعتماد نهادی………………………………………… 103

4. وضعیت اعتماد اجتماعی…………………………… 105

د- وضعیت سرمایه اجتماعی………………………….. 106

2- آگاهی زیست محیطی………………………………108

الف- آگاهی خاص زیست محیطی……………………. 108

ب- آگاهی عام زیست محیطی……………………….. 109

ج- وضعیت آگاهی زیست محیطی……………………. 109

3- وضعیت نگرش زیست محیطی…………………….. 111

بخش دوم: تحلیل داده ­ها

مقدمه……………………………………………………. 113

5-2-1- مقایسه تفاوتهای بین متغیرهای زمینه­ای و رفتارهای زیست محیطی…..114

یک مطلب دیگر :

5-2-2- آزمون فرضیه ­ها………………………………… 120

5-2-3- تحلیل رگرسیون خطی ساده (دو متغیره)……128

5-2-4- تحلیل رگرسیون چند متغیره…………………..130

5-2-5- تحلیل مسیر (آزمون مدل تحلیلی)……………132

جمع بندی……………………………………………… 133

فصل ششم: بحث نتیجه­ گیری

6-1- بحث و نتیجه گیری ………………………………. 137

6-2- محدودیت­های تحقیق……………………………… 140

6-3- پیشنهادات تحقیق……………………………….. 140

ضمایم

نمودار ماتریس روابط خطی……………………………. 144

پرسشنامه……………………………………………… 145

منابع و ماخذ…………………………………………… 151

چکیده:

امروزه، تهدیدات زیست محیطی در مرکز مهمترین پرسش­های وجدان انسان قرن بیست و یکم قرار دارد. این پرسش­ها افکار عمومی جهان را به طرز نگران کننده­ای به خود معطوف کرده و حساسیت شدیدی نسبت به محیط زیست در سطح جهانی به وجود آورده است. هیچ کس نمی­تواند این ادعا را بکند که پیدایش مواد آلوده کننده بر روی کره خاکی ما نتیجه برخی دگرگونی­های طبیعی و مستقل از اراده انسان است. اشتباهاتی که در افکار، نگرش و رفتار انسان در نتیجه فعالیت­های خود بر روی زمین مرتکب شده است، یکی از علت­های اصلی خساراتی است که محیط زیست متحمل آن گردیده است.

هدف اصلی این پژوهش، سنجش رفتار زیست محیطی و شناخت تاثیر سرمایه اجتماعی بر رفتارهای زیست محیطی می­باشد. به عبارت دیگر، هدف اصلی پژوهش حاضر پاسخ به این سوال است که آیا با افزایش و یا کاهش سرمایه اجتماعی، در رفتارهای زیست محیطی تغییری به وجود می­آید یا خیر؟ روش تحقیق در این پژوهش از نوع پیمایش است. نمونه آماری شامل 440 نفر از افراد بالای 18 سال ساکن در مناطق شهری استان کردستان بوده که با روش نمونه­گیری خوشه­ای چند مرحله انتخاب شده­اند.ابزار این تحقیق پرسشنامه بوده است. علاوه براین، متناسب با دو وجه موضوع تحقیق و سؤالاتی كه در مطالعه و بررسی حاضر مهم بوده‌اند، نظریه‌های مربوطه، ارائه و بررسی شدند. برای آنكه تحقیق حاضر انجام گیرد از نظریه­های روبرت پاتنام (در مورد سرمایه اجتماعی) ودانلپ و ون­لیر(در مورد پارادایم جدید زیست محیطی)  به عنوان چارچوب نظری مورد استفاده قرار گرفته بود.

نتایج تحقیق حاضر نشان می­دهد که با وجود شرایط نامناسب و امکانات محدود زیست محیطی در استان کردستان رفتارهای مسئولانه زیست محیطی افراد مورد مطالعه در حد بالایی بوده­ است. علاوه بر این، یافته­ها حاکی از در حد نزدیک به متوسط بودن سرمایه اجتماعی افراد مورد مطالعه است. همچنین، نتایج تحقیقی حاضر نشان می­دهد که از یک سو، بین شهر، جنسیت، وضعیت اشتغال و طبقه ذهنی با رفتار مسئولانه زیست محیطی افراد رابطه وجو ندارد و از سوی دیگر، بین سن، وضعیت تاهل، نگرش زیست محیطی، آگاهی زیست محیطی، سرمایه اجتماعی و تحصیلات و رفتار زیست محیطی افراد رابطه وجود دارد.

در خاتمه، به دلایل احتمالی کم بودن میزان سرمایه اجتماعی، وجود رابط معکوس بین تحصیلات و رفتارهای زیست محیطی و عدم رابطه بین تحصیلات و نگرش زیست محیطی پرداخته شد. براین اساس، از جمله دلایل احتمالی کم بودن سرمایه اجتماعی مردم استان کردستان اولاً، ضعف رابطه دولت با نیروهای اجتماعی، ثانیاً، عدم توانایی جامعه در تامین حقوق افراد و نهایتاً، فقدان امنیت می­باشد. همچنین، به علت جدید بودن آموزش محیط زیست در ایران و فقدان محتوا و کیفیت مناسب برای آموزش محیط زیست در نظام آموزشی ایران، اولاً، دانش زیست محیطی در سطح پایینی بوده و ثانیاً، نمی­توان از کسانی که دارای تحصیلات بالای هستند، انتظار داشت که رفتارهای مسئولانه­ای نسبت به محیط زیست داشته باشند.

فصل اول: کلیات

بیان مسأله:

اگر چه مدتهاست بشر متوجه­ی اهمیت محیط زیست در زندگی خود شده است (فیروزی، 1384 :10)، اما امروزه، تهدیدات زیست محیطی در مرکز مهمترین پرسش­های وجدان انسان قرن بیست و یکم قرار دارد. این پرسش­ها افکار عمومی جهان را به طرز نگران کننده­ای به خود معطوف کرده و حساسیت شدیدی نسبت به محیط زیست در سطح جهانی به وجود آورده است.

جامعه­شناسان، زیست­شناسان، صاحبان صنایع، سیاستمداران، اکولوژیست­ها، اقتصاددانان، هر کدام علت تهدیدات زیست محیطی را از دیدگاه خود توضیح می­دهند (نگاه کنید به کامونر[1]، 1382: 10-3)، اما نقطه اشتراک­شان این است که بسیاری از تهدیدات زیست محیطی، تخریب منابع، آلوده سازی محیط و… نتیجه فعالیت­های انسان است.

ازدیاد جمعیت، فراوانی محصولات مصرفی، بالا رفتن سطح زندگی و افزایش تقاضای مردم، پیشرفت تکنولوژی، ضعف ارگان­های اجرایی حکومت­ها در اجرای برنامه­ها و پروژه­های اکولوژیکی حمایت از محیط زیست، استفاده بهره­جویانه و غیر اصولی از محیط طبیعی توسط سرمایه­داران (همان) و در نهایت کنش­های غیر مسئولانه انسان، نتایج ناگوار و خسارات نامطلوبی را به بار آورده و روز به روز این نتایج و خسارت­ها حادتر می­شود که از جمله می­توان به تخریب محیط زیست و اراضی کشاورزی، گرم شدن زمین، آلودگی هوا، آب، خاک، کاهش منابع طبیعی و نابودی جنگل­ها و مراتع، کاهش منابع تولید انرژی و بروز انواع بیماری­ها اشاره کرد.  بدین ترتیب، انسان با رفتارهایی که در قبال محیط زیست انجام می­دهد و تغییراتی که در محیط ایجاد می­کند، از قبیل تخریب جنگل برای ایجاد جاده و سد سازی، تغییر مسیر رودخانه، ریختن زباله در محیط طبیعی، مصرف انرژی زیاد، استفاد بیش از حد از منابع طبیعی و … –عمداً یا سهواً- به تخریب محیط زیست می­پردازد و محیط زیست را با تهدیدی نگران کننده مواجه می­کند. این تهدید ممکن است به قیمت پایان زندگی انسان بر روی کره زمین تمام ­شود.

بروز مسائل و مشکلات زیست محیطی موجب طرح این پرسش شده است که آیا محیط زیست می­تواند در برابر ادامه رفتار فعلی انسان­ دوام بیاورد؟ هر روز بر این آگاهی  افزوده می شود که نمی­توان همانند گذشته به مصرف منابع طبیعی جهان ادامه داد و نشانه­های تنگناهای زیست محیطی در سطح جهان آشكار شده است(عابدی سروستانی و دیگران، 1386: 59). اگرچه ارائه آمار و اطلاعات پیرامون وضعیت محیط زیست لازم است، اما بیش از این كه به اطلاعات علمی درباره خسارات وارد شده به زمین نیاز باشد، به توافقی درباره چگونگی رفتار نسبت به این سیاره نیاز است. در این شرایط، انسان باید به این پرسش نیز پاسخ گوید، هنگامی كه افراد خواهان به حداكثر رساندن سود خود هستند، چگونه می توان از بهره برداری بیش از حد و تخریب منابع طبیعی جلوگیری كرد؟ در واقع، چالش موجود، چگونه زندگی كردن بر روی زمین نیست، بلكه قبولاندن چرایی این چگونه زندگی کردن به افراد است (همان: 60).

وجود مسائل و مشکلات زیست محیطی سبب شد که عده­ی  زیادی از محیط زیست طرفداری کنند که به­زعم صاحب نظران جامعه­شناسی محیط زیست، بالاخص بوتکین[2] طرفداری از محیط زیست یک گرایش نسبتاً جدیدی است، اما ریشه­های آن در تاریخ گذشته انسان و جامعه قرار دارد. تمامی جوامع بشری مجبور به پرداختن به محیط زیست بودند، زیرا محیط نه تنها منابع ضروری حیات آنها را تامین می­کرد، بلکه کانون ستیز و تهدید برای ادامه حیات نیز بوده است (بوتکین ، 1385: 628). بوتکین معتقد است که در تمدن غرب همواره 3 پرسش در مورد انسان و طبیعت مطرح است:

1- شرایط طبیعت در غیبت هر گونه نفوذ انسان چگونه است؟