2-5) طب درجهان. 31

بخش دوم:مبانی نظری پژوهش… 35

2-6) نظریه کارکردگرایی. 35

2-7) کارکردگرایی ساختاری. 36

2-8) نظریه تکاملگرایی. 37

2-9) محیط شناسی فرهنگی. 38

2-10) کنش متقابل نمادین. 39

فصل سوم:روش پژوهش

3-1)  روش پژوهش… 42

3-2)  ابزار پژوهش… 43

فصل چهارم:داده ها

4-1)  گیاه درمانی. 45

4-2)  تاریخچه گیاهان دارویی. 45

4-3)  زمان جمعآوری اندامهای گیاهان دارویی. 48

4-4) گیاهان دارویی مورد استفاده در منطقه؛ 49

فصل پنجم:استنتاج

نتیجه گیری. 115

منابع و مآخذ. 123

چكیده

از آغازین زمان تمدن، مردم با گیاهان پیرامونشان ارتباط داشته­اند. اعتقاد به قدرت شفادهی گیاهان شاید خیلی پیش­تر از این­که آن­ها به ثبت برسند در میان مردمان وجود داشته­است. گیاهان علاوه بر این­که در زندگی و حیات مادی انسان­ها نقش داشته­اند، در شکل­گیری ساختار اسطوره­ها، باورها و اعتقادات نیز دخیل بوده­اند.

وابستگی انسان به طبیعت به منظور تامین نیازهای اساسی مادی خود همچون خوراک، پوشاک و مسکن، بیش از همه با گیاه ارتباط می­یابد، تعریف جامعه انسانی بدون توجه به وابستگی آن به قلمرو گیاهی معنا ندارد.

بررسی چگونگی این ارتباط تنگاتنگ میان انسان و گیاه در قالب علم قوم­گیاه­شناسی انجام می­گیرد.           قوم­گیاه­شناسی Ethnobotany علمی است میان­رشته­ای و از دیدگاه مردم­شناسی، به مطالعه روابط بسیار   پیچیده­ای که بین انسان و گیاه وجود داشته و دارد می­پردازد و رشته­ای است فراگیر، زیرا هیچ گروهی از مردم را نمی­توان یافت که زندگی ایشان به گیاهان وابسته نباشد، از گیاهان بهره­برداری نکنند و بر نام­گذاری و طبقه­بندی گیاهان در بوم­گاهشان نپرداخته باشند.

ایران به­دلیل سابقه تاریخی طولانی و نیز اقوام، نژاد، زبان و اقلیم­های متفاوت، کشوری سرشار از تجارب و آرا و عقاید طبی شفاهی است. مردم کرد کرمانج که این پژوهش با هدف بررسی مردم­شناختی كاربرد گیاهان دارویی در درمان، میان آنان و با تکیه بر روش پژوهش میدانی تنظیم شده­است نیز، از این تجارب طبی و  روش­های درمانی استفاده می­کنند. به همین سبب و با توجه به این امر که حفظ تجربیات مردم و جمع­آوری و مکتوب نمودن آن موجب احیاء این علم در كنار پیشرفت­های طب مدرن می­گردد، کابردهای مردمی گیاهان و دانش بومی آنان با مطالبی که در کتب قدیمی و مرجع ثبت شده و نیز کاربردهای درمانی نوین مقایسه شده و این نتیجه حاصل آمده که بسیاری از گیاهانی مورد استفاده در میان این مردم در پزشکی نوین نیز از جایگاه درمانی برخوردار هستند. همچنین بسیاری از روش­های درمان مردمی مورد تایید می­باشند.

 

واژه­های کلیدی؛ قوم­گیاه­شناسی، درمان، طب سنتی، کرد کرمانج، ایران

 

فصل اول

 

کلیات تحقیق

 

1-1 مقدمه

مردم­شناسی علم مطالعه پدیده­های اجتماعی در زمینه فرهنگی آن­ها، با وجود عمر نسبتا کوتاه خود در مقایسه با دیگر علوم توانسته زوایای متنوعی از فرهنگ­ها را به­تصویر و قلم بکشد و برای استفاده گسترده در زمان حال و آینده آرشیو سازد. در این­میان از جمله موضوعاتی که جای پرداختن بسیار دارد، طب سنتی است. «به تعبیری عام، طب سنتی طب عادی مردم کوچه و بازار یا طب توده است».(نفیسی،35:1362)

«به تعبیری عمیق­تر طب سنتی مجموعه­ای از دانستنی­های علمی، تجربی و باورهای عامیانه در باب علت بیماری­ها، شناخت طبایع، شیوه­های معالجه، ابزار و داروهای گیاهی و غیرگیاهی، اوراد و اذکار و … را شامل می­شود و در نگاهی جهانی از زاویه­ای دیگر طب سنتی شامل اعمال، روش­ها، دانش و اعتقادات مربوط به سلامتی، ترکیب داروهای گیاهی، حیوانی و معدنی، درمان روحی، فنون و کارهای­دستی که به­صورت منفرد و یا ترکیبی جهت معالجه، تشخیص و پیش­گیری از بیماری­ها و یا حفظ سلامتی می­شود».(رجحان،5:1373)

به این­ترتیب ما با دانشی گسترده سروکار داریم که دامنه آن به چند هزار سال دانش ثبت شده بشری می­رسد. طب سنتی در نتیجه کارکرد فوری و ضروری خود در مرتفع ساختن نیازی اساسی همچون سلامت انسان به­وجود آمده و توسعه یافته­است. در جهان کارکردی بخش عمده­ای از دانش تجربی با هدف ایفای وظایفی حیاتی در ارتباط با زندگی انسان­ها رشد یافته­است.

انسان در تلاش برای زندگی بهتر سعی نموده ابتدا جسم و روح خویش را بهتر بشناسد و کمبودهای آن را با این تصور عمیق و درست که هر دردی دوایی دارد و همه خلقت در خدمت انسان آفریده شده­اند، جبران نماید. همین تلاش طب سنتی را پایه­ریزی نموده­است. حتی طب جدید نیز اساسا بر پایه و به­کمک طب سنتی پیش می­رود.

گیاهانی که کاربرد طبی دارند بخش عمده­ای از دانش طب سنتی را تشکیل می­دهند. از گذشته دور علاوه­بر ارزش خوراکی، مصرف دارویی گیاهان مد نظر انسان بوده، «زمانی برخی گیاهان بر پایه تعالیم و روش آیینی خاصی که موبدان انجام می­دادند، تقدیس و تطهیر می­شدند و امروزه داروهای گیاهی سهم زیادی در     فراورده­های دارویی تجاری دارند. منکر این حقیقت نمی­توان شد که در بعضی موارد برای بسیاری از بیماران با روش­ها و داروهای طب جدید نتیجه شایان توجهی عاید نمی­شود، در حالی­که به­عکس با متد گیاه­درمانی و طب سنتی زودتر و بهتر شفای آن­ها حاصل می­گردد.

بیشترین کاربرد طب سنتی جهت توصیف فنون پزشکی است که به­صورت سنتی در جوامع مختلف استفاده می­شود و پیش از عصر پزشکی نوین توسعه یافته­است. این فنون شامل حوزه­های گسترده­ای همچون  گیاه­پزشکی، طب یونانی، طب سوزنی، طب سنتی چین و هومئوپاتی می­شود. گرچه در حوزه طب جایگزین معالجه سنتی به­طور فزاینده­ای با مطالعه علمی ارتباط دارد، برخی بخش­ها به­عنوان خرافات صرف رد شده­اند، در حالی­که بخش­های دیگر برای تغییر رتبه در دانش پزشکی پذیرفته شده­اند.

توجه به این امر در سالیان اخیر از اهمیت بیشتری برخوردار شده، علی­رغم این­که پزشکی جدید در سطحی گسترده تبلیغ می­شود، مردم در بسیاری موارد به پزشکی سنتی رو آورده­اند و درمان­های سنتی و به­ویژه استفاده از گیاهان دارویی یا داروهایی با منشا گیاهی گسترش داشته­است، گرچه این امر اتفاق خوبی به­نظر می­رسد اما جای نگرانی این است که نسل حکیمان و پزشکان طب سنتی اصیل رو­به کاهش می­رود و دانش و آگاهی سنتی نسبت به شیوه­های معالجه و پیشگیری در شهرهای بزرگ از کاهش چشمگیر برخوردار بوده­است. انسان­هایی که زمانی از طبایع مختلف و ویژگی­های آن اطلاع داشتند، گیاهان دارویی را می­شناختند و شیوه­های تهیه آن­ها را می­دانستند، با گسترش شهرنشینی و پیچیدگی زندگی صنعتی از آن موقعیت بیرون آمده­اند و هستند افرادی که دانش لازم را در این امور ندارند ولی به کار درمانگری می­پردازند.

«کاربرد بی­قاعده یا نامناسب طب و روش­های سنتی می­تواند حاوی اثرات منفی یا خطرناک باشد و باید مورد آزمایش و بررسی علمی قرار گیرد. «در حال حاضر 25% داروهای جدید از گیاهانی ساخته شده­اند که به­طور سنتی نیز مورد استفاده بوده­اند».(همان، 13)

به این­صورت طب سنتی راه خود را در طب جدید باز نموده و کم­کم با نشان دادن کارآیی­ها و اثرات       بهبود­بخشی که به اثبات می­رسد، جای خود را بیشتر در میان روش­های مطمئن و بی­خطر باز می­کند.

با این مقدمه کلی در این پژوهش به بررسی طب سنتی و درمان با گیاهان دارویی در منطقه به­عنوان مردمانی اصیل ساکن این مرز و بوم و وارث طب اصیل سنتی کشور می­پردازیم.

1-2  بیان موضوع

 

بیماری، جراحت و مرگ، همیشه بخشی از زندگی بوده، اما نه بخشی چندان مطلوب. از زمان­های قدیم بعضی از افراد بدون شک در پی از میان­برداشتن این مصائب یا پیشگیری از آنها بوده­اند.

بی­تردید انسان از وقتی خداوند بزرگ او را آفرید، در معرض بیماری قرارداشت و به­همین­جهت  در جستجوی اسرار درد و وسایل درمان برخاست به­طوری­که علم پزشکی را از جمله نخستین مسایلی قرارداد که بدان اهتمام ورزید.

«پزشکی کهن یا طب­سنتی ایران وتاریخ آن گهری  ناسفته و دری  نایافته  است. طب جدید که درحقیقت همانا ارائه تکمیل­شده­ی طب کهن است با پشتوانه شیوه­ها و منطق جدید در این سرزمین و سایر کشورها جای خود را باز کرده و همچون صخره­ای بر پیکر بی­توان­شده طب سنتی سرازیر شد و آن را هم درنوردید درصورتی­که به موازات طب جدید و خوبی و شفابخشی­های آن، طب سنتی نیز به حق می­توانست جایگاه خود را داشته باشد».(تاج بخش،180:1388)

از گذشته­های دور، طب­سنتی و استفاده از گیاهان دارویی با فرهنگ  مردم درآمیخته و جنبه­های  مختلفی از درمان را به خود اختصاص  داده­ و درحال حاضر میزان استفاده از این شیوه  گسترش بیشتری یافته­است.

بسیاری از نیازهای انسان درمحیط اطرافش  به طور طبیعی  یافت­می­شود. یکی از شرایط  لازم  برای  موفق  شدن در معالجه  بیماری­ها ومراقبت­های  اولیه  بهداشتی مصرف داروهای مناسب است. گیاهان از منابع عمومی داروها بوده و هستند.

از آنجایی­که کشور ما دارای تنوع اقلیمی گسترده­ای است، گیاهان دارویی نیز این ویژگی برخوردارند و هر قوم با توجه به منطقه زندگی خود از گیاهان ویژه­ای استفاده می­کنند، پژوهش حاضر درصدد است با شناخت  شیوه­های رایج درمان با استفاده از منابع طبیعی و شناخت طبیبان سنتی و چگونگی عملکرد آنان، به مطالعه و بررسی مردم­شناختی گیاهان دارویی و کاربرد آن در میان مردم کرمانج بپردازد.

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                   صفحه

چكیده

فصل اول:کلیات تحقیق

1-1 مقدمه 3

1-2  بیان موضوع. 5

1-3 اهداف پژوهش… 6

1-4 پرسشهای پژوهش… 7

1-5 روش پژوهش… 7

1-6 قلمروپژوهش… 8

1-7 تعریف مفاهیم. 11

فصل دوم:ادبیات پژوهش

بخش اول. 19

2-1)  پیشینه پژوهش… 19

2-2) طب و طبابت در ایران باستان. 20

2-3)  طب در اسلام 28

2-4)  اصول طب و بهداشت در دین اسلام و روایت معصومین. 30

2-5) طب درجهان. 31

بخش دوم:مبانی نظری پژوهش… 35

2-6) نظریه کارکردگرایی. 35

2-7) کارکردگرایی ساختاری. 36

2-8) نظریه تکاملگرایی. 37

2-9) محیط شناسی فرهنگی. 38

2-10) کنش متقابل نمادین. 39

یک مطلب دیگر :

فصل سوم:روش پژوهش

3-1)  روش پژوهش… 42

3-2)  ابزار پژوهش… 43

فصل چهارم:داده ها

4-1)  گیاه درمانی. 45

4-2)  تاریخچه گیاهان دارویی. 45

4-3)  زمان جمعآوری اندامهای گیاهان دارویی. 48

4-4) گیاهان دارویی مورد استفاده در منطقه؛ 49

فصل پنجم:استنتاج

نتیجه گیری. 115

منابع و مآخذ. 123

 

 

 

 

چكیده

از آغازین زمان تمدن، مردم با گیاهان پیرامونشان ارتباط داشته­اند. اعتقاد به قدرت شفادهی گیاهان شاید خیلی پیش­تر از این­که آن­ها به ثبت برسند در میان مردمان وجود داشته­است. گیاهان علاوه بر این­که در زندگی و حیات مادی انسان­ها نقش داشته­اند، در شکل­گیری ساختار اسطوره­ها، باورها و اعتقادات نیز دخیل بوده­اند.

وابستگی انسان به طبیعت به منظور تامین نیازهای اساسی مادی خود همچون خوراک، پوشاک و مسکن، بیش از همه با گیاه ارتباط می­یابد، تعریف جامعه انسانی بدون توجه به وابستگی آن به قلمرو گیاهی معنا ندارد.

بررسی چگونگی این ارتباط تنگاتنگ میان انسان و گیاه در قالب علم قوم­گیاه­شناسی انجام می­گیرد.           قوم­گیاه­شناسی Ethnobotany علمی است میان­رشته­ای و از دیدگاه مردم­شناسی، به مطالعه روابط بسیار   پیچیده­ای که بین انسان و گیاه وجود داشته و دارد می­پردازد و رشته­ای است فراگیر، زیرا هیچ گروهی از مردم را نمی­توان یافت که زندگی ایشان به گیاهان وابسته نباشد، از گیاهان بهره­برداری نکنند و بر نام­گذاری و طبقه­بندی گیاهان در بوم­گاهشان نپرداخته باشند.

ایران به­دلیل سابقه تاریخی طولانی و نیز اقوام، نژاد، زبان و اقلیم­های متفاوت، کشوری سرشار از تجارب و آرا و عقاید طبی شفاهی است. مردم کرد کرمانج که این پژوهش با هدف بررسی مردم­شناختی كاربرد گیاهان دارویی در درمان، میان آنان و با تکیه بر روش پژوهش میدانی تنظیم شده­است نیز، از این تجارب طبی و  روش­های درمانی استفاده می­کنند. به همین سبب و با توجه به این امر که حفظ تجربیات مردم و جمع­آوری و مکتوب نمودن آن موجب احیاء این علم در كنار پیشرفت­های طب مدرن می­گردد، کابردهای مردمی گیاهان و دانش بومی آنان با مطالبی که در کتب قدیمی و مرجع ثبت شده و نیز کاربردهای درمانی نوین مقایسه شده و این نتیجه حاصل آمده که بسیاری از گیاهانی مورد استفاده در میان این مردم در پزشکی نوین نیز از جایگاه درمانی برخوردار هستند. همچنین بسیاری از روش­های درمان مردمی مورد تایید می­باشند.

 

واژه­های کلیدی؛ قوم­گیاه­شناسی، درمان، طب سنتی، کرد کرمانج، ایران

 

فصل اول

 

کلیات تحقیق

 

1-1 مقدمه

مردم­شناسی علم مطالعه پدیده­های اجتماعی در زمینه فرهنگی آن­ها، با وجود عمر نسبتا کوتاه خود در مقایسه با دیگر علوم توانسته زوایای متنوعی از فرهنگ­ها را به­تصویر و قلم بکشد و برای استفاده گسترده در زمان حال و آینده آرشیو سازد. در این­میان از جمله موضوعاتی که جای پرداختن بسیار دارد، طب سنتی است. «به تعبیری عام، طب سنتی طب عادی مردم کوچه و بازار یا طب توده است».(نفیسی،35:1362)

«به تعبیری عمیق­تر طب سنتی مجموعه­ای از دانستنی­های علمی، تجربی و باورهای عامیانه در باب علت بیماری­ها، شناخت طبایع، شیوه­های معالجه، ابزار و داروهای گیاهی و غیرگیاهی، اوراد و اذکار و … را شامل می­شود و در نگاهی جهانی از زاویه­ای دیگر طب سنتی شامل اعمال، روش­ها، دانش و اعتقادات مربوط به سلامتی، ترکیب داروهای گیاهی، حیوانی و معدنی، درمان روحی، فنون و کارهای­دستی که به­صورت منفرد و یا ترکیبی جهت معالجه، تشخیص و پیش­گیری از بیماری­ها و یا حفظ سلامتی می­شود».(رجحان،5:1373)

به این­ترتیب ما با دانشی گسترده سروکار داریم که دامنه آن به چند هزار سال دانش ثبت شده بشری می­رسد. طب سنتی در نتیجه کارکرد فوری و ضروری خود در مرتفع ساختن نیازی اساسی همچون سلامت انسان به­وجود آمده و توسعه یافته­است. در جهان کارکردی بخش عمده­ای از دانش تجربی با هدف ایفای وظایفی حیاتی در ارتباط با زندگی انسان­ها رشد یافته­است.

انسان در تلاش برای زندگی بهتر سعی نموده ابتدا جسم و روح خویش را بهتر بشناسد و کمبودهای آن را با این تصور عمیق و درست که هر دردی دوایی دارد و همه خلقت در خدمت انسان آفریده شده­اند، جبران نماید. همین تلاش طب سنتی را پایه­ریزی نموده­است. حتی طب جدید نیز اساسا بر پایه و به­کمک طب سنتی پیش می­رود.

گیاهانی که کاربرد طبی دارند بخش عمده­ای از دانش طب سنتی را تشکیل می­دهند. از گذشته دور علاوه­بر ارزش خوراکی، مصرف دارویی گیاهان مد نظر انسان بوده، «زمانی برخی گیاهان بر پایه تعالیم و روش آیینی خاصی که موبدان انجام می­دادند، تقدیس و تطهیر می­شدند و امروزه داروهای گیاهی سهم زیادی در     فراورده­های دارویی تجاری دارند. منکر این حقیقت نمی­توان شد که در بعضی موارد برای بسیاری از بیماران با روش­ها و داروهای طب جدید نتیجه شایان توجهی عاید نمی­شود، در حالی­که به­عکس با متد گیاه­درمانی و طب سنتی زودتر و بهتر شفای آن­ها حاصل می­گردد.

بیشترین کاربرد طب سنتی جهت توصیف فنون پزشکی است که به­صورت سنتی در جوامع مختلف استفاده می­شود و پیش از عصر پزشکی نوین توسعه یافته­است. این فنون شامل حوزه­های گسترده­ای همچون  گیاه­پزشکی، طب یونانی، طب سوزنی، طب سنتی چین و هومئوپاتی می­شود. گرچه در حوزه طب جایگزین معالجه سنتی به­طور فزاینده­ای با مطالعه علمی ارتباط دارد، برخی بخش­ها به­عنوان خرافات صرف رد شده­اند، در حالی­که بخش­های دیگر برای تغییر رتبه در دانش پزشکی پذیرفته شده­اند.