2-1-5 تغییرات اجتماعی …………………………………………………………………………………………………. 16

2-1-5-1 تعریف تغییرات اجتماعی ………………………………………………………………………………….. 17

2-2 تحول اجتماعی و تفاوت آن با تغییر اجتماعی ……………………………………………………………… 17

2-3 خصوصیات اصلی یک تغییر اجتماعی ………………………………………………………………………… 17

2-3-1 عوامل تغییر …………………………………………………………………………………………………………. 18

2-3-2 شرایط تغییر ………………………………………………………………………………………………………… 18

2-3-3 كارگزاران تغییر  …………………………………………………………………………………………………… 19

2-4 تضادگرائی و تغییرات اجتماعی ………………………………………………………………………………….. 19

 فصل سوم: خلاصه داستانها و تحلیل آثار منتخب ………………………………………………………… 22

3-1 خانواده و روابط آدمهای آن ……………………………………………………………………………………….. 23

 

3-2 جامعه و گروه های مرجع …………………………………………………………………………………………. 35

3-3 جنگ و آدمهای بعد از جنگ ……………………………………………………………………………………… 53

3-4 زن در جامعه …………………………………………………………………………………………………………… 60

3-5 حکومت و نظام حاکم ………………………………………………………………………………………………. 67

3-6 تحزب ……………………………………………………………………………………………………………………. 72

 فصل چهارم: نتیجه گیری  ……………………………………………………………………………………….. 77

جامعه در لبه پرتگاه فروپاشی اخلاقی ………………………………………………………………………………… 79

مقایسه نظرات موافقان و مخالفان وضع موجود …………………………………………………………………… 82

منابع و ماخذ …………………………………………………………………………………………………………. 84

پروژه عملی: نمایشنامه: گورکن ……………………………………………………………………………….. 88

پیشگفتار:

فكر و ایده ی اولیه این پژوهش در كلاس نقد ادبی به ذهنم خطور كرد. زمانی كه صحبت از نمایشنامه های چخوف در میان بود. استاد معتقد بود كه چخوف در برخی از نمایشنامه هایش از جمله “باغ آلبالو” نسبت به آینده ی جامعه هشدار داده و انقلاب روسیه را پیش بینی كرده بود. این موضوع برایم فوق العاده جالب بود كه یك نویسنده توانسته به چنان دركی از جامعه و پارامترهای تعیین كننده ی آن برسد كه بتواند پیش از دیگران نسبت به جامعه و آینده ی آن هشدار دهد. علاقه ی من به این موضوع به رشته تحصیلی من در دوره ی كارشناسی مربوط می شود. من در این دوره علوم اجتماعی خوانده بودم و طبیعتا” نگاه جامعه شناختی به ادبیات نمایشی می توانست به بخشی از دغدغه های اجتماعی ام پاسخ گوید.

پس ازمشورت با دوستان وهمكلاسی هایم طرح اولیه پژوهش به نگارش درآمد و پس از كش و قوسهای معمول اینگونه پژوهش ها، پورپوزال اولیه تصویب و كار نهائی پس از یك سال به فرجام رسید.

این كار همچون هر كار فرهنگی دیگری، مشكلاتی بر سر راه داشت. از جمله اینكه دسترسی به
نمایشنامه هائی كه در دهه ی هشتاد به نگارش درآمده بودند، فوق العاده سخت بود. اغلب این كارها در بازار كتاب موجود نبودند. علت این غیبت عدم تجدید چاپ آنها

یک مطلب دیگر :

معرفی بازی Tap Adventure: Time Travel؛ فقط پنج دقیقه دیگر

 بود و من برای دسترسی به آنها مجبور می شدم با نویسندگانشان تماس گرفته و درخواست نسخه ی تایپی شان را بكنم. برخی از این دوستان و اساتید همكاری های مهربانانه ای می كردند و بلافاصله نسخه PDF یا world اثرشان را برایم می فرستادند، اما برخی به دیده ظنّ و تردید به موضوع نگاه می كردند و تصور می كردند این حقیر از نمایشنامه ای كه قبلا جائی چاپ شده و یا حداقل اجرای عمومی شده، قصد سوء استفاده دارم! با این حال گفتنی است تعداد این دوستان كم بود و اغلب نویسندگان با من همكاری كردند كه جا دارد از این عزیزان تشكر كنم: خانم ها و آقایان حسین فدائی حسین، آرش عباسی، هاله مشتاقی نیا، سلما سلامتی، محمد یعقوبی، فارس باقری، علیرضا نادری، ندا ثابتی، امیر محمد یاراحمدی.

ادب حكم می كند تا از راهنمائی های استاد گرانقدر دكتر قطب الدین صادقی كه بی حضور مهربانانه ایشان این كار به ثمر نمی نشست، تشكر كنم. ایشان علیرغم نداشتن فرصت كافی، صبورانه دستنوشته های مرا خوانده و مرا در طی مسیر تا رسیدن به حصول نتیجه راهنمائی كردند و همچنین از دوست بسیار عزیزم جناب فارس باقری كه همواره یار و یاور من در نگارش این رساله بود؛ و نیز از همسر نازنینم كه مرا از نخستین روزهای نگارش تا جلسه ی دفاع همراهی ام كرد.

امید كه این پژوهش بتواند مقدمه ای برای پژوهش های اینچنینی باشد و راه را برای نگاه جامعه شناختی به ادبیات نمایشی هموار كند.

 

مقدمه:

جامعه‌شناسی ادبیات بویژه در حوزه ادبیات نمایشی‌، عرصه كمتر شناخته شده ای برای پژوهشگران است. بخشی از این بیگانگی به ضرورت آشنایی با دو رشته جامعه شناسی و ادبیات نمایشی بصورت توامان بر می گردد که در نوع خود تحدیدگر است‌؛ و بخشی دیگر مربوط به کم کاری نسبی در این حوزه. البته پژوهش هائی انجام گرفته و منتقدانی چون گئورک لوکاچ[1] (1971-1885) و لوسین گلدمن[2] در این باره كارهای ارزنده ای انجام داده اند.

پژوهشی که در پی خواهد آمد‌، ابتدا تلاشی است در این زمینه تا در صورت توفیق‌، گام هر چند كوچكی در این مسیر برداشته شده باشد‌؛ و در مرحله بعد تصویر روشنی از تغییرات اجتماعی کشورمان در محتوای آثار نمایشی ترسیم شود.

پژوهشگران عرصه ادبیات و هنر اغلب برای شناخت آثار هنری/ادبی به شرایط اجتماعی و خانوادگی نویسنده رجوع می كنند. آنها با بررسی شرایط فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و … نویسنده در دورانهای مختلف زندگی اش، تلاش می كنند تا منشاء آثار هنری/ادبی نویسنده را دریافته و به كشف مسائل پنهان در آثار نائل شوند. به معنای دیگر این پژوهشگران از شرایط محیطی نویسنده شروع كرده و به آثار پدیدآمده می رسند. اما نگارنده در این پژوهش، سنت شكنی كرده و در حركتی عكسِ آنچه كه تا به حال مرسوم بوده از آثار پدید آمده شروع كرده و سپس به شرایط اجتماعی رسیده است.

برای این مهم، دهه 80 خورشیدی به لحاظ قرابت زمانی و در نتیجه كاربردی بودن نتیجه پژوهش، مدنظر قرار گرفته و تلاش شده تا از همه طیف های هنری آثاری بازخوانی و تحلیل شود. سعی جدی بر این موضوع متمركز شده كه انتخاب، تحلیل و نتایج حاصله در كمال بی طرفی صورت پذیرد تا ماحصل كار از ارزش علمی و پژوهشی برخوردار باشد.

1-10-3  نقاشی پشت شیشه………………………………………………………………………………………………………………7

1-10-4 نقاشی قهوه­خانه­­ای………………………………………………………………………………………………………………7

1-10-5 نقاشی بقاع متبرکه………………………………………………………………………………………………………………7

فصل دوم : سوابق و ادبیات تحقیق

بخش اول : تاریخ قاجار

2-1 معرفی سلسله قاجار……………………………………………………………………………………………………………………8

2-1-1 پادشاهان دوره­ی اول حکومت قاجار……………………………………………………………………………………….8

2-1-2 پادشاهان دوره­ی دوم حکومت قاجار……………………………………………………………………………………….9

بخش دوم: تحولات سیاسی و نظامی دوره قاجار

2-2-1 اوضاع شاه و اداره مملکت……………………………………………………………………………………………………..13

2-2-2 نقش دستگاه دیوانی(صدراعظم، وزیران و درباریان) در اداره مملکت……………………………………………..14

2-2-3 اوضاع نهادهای قضایی و نظامی………………………………………………………………………………………………..15

2-2-4 اوضاع روابط بین الملل……………………………………………………………………………………………………….16

2-2-5 استعمار روسیه و انگلیس …………………………………………………………………………………………………….17

2-2-5-1 اعطای امتیازات به انگلیس…………………………………………………………………………………….19

2-2-5-2 اعطای امتیازات به روسیه‌……………………………………………………………………………………….19
2-2-5-3 اعطای امتیازات به فرانسه……………………………………………………………………………………….21

2-2-6 جنگ­های خارجی و جنبش­های داخلی…………………………………………………………………………………21

2-2-6-1 جنگ ده ساله با روسیه و معاهده گلستان و ترکمن­چای………………………………………………22

2-2-6-2 انگلیس و جنگ هرات و معاهده پاریس………………………………………………………………….22

2-2-7 جنبش­های داخلی……………………………………………………………………………………………………23

2-2-7-1 جنبش تنباکو (واقعه­ی رژی) …………………………………………………………………………….23

 

2-2-7-2 مشروطه…………………………………………………………………………………………………………24

2-2-7-3 قیام­های پس از مشروطه  ………………………………………………………………………………….26

بخش سوم:  تحولات اقتصادی، اجتماعی دوره قاجار

2-3-1 اوضاع اقتصاد……………………………………………………………………………………………………………………26

2-3-2 اوضاع صنایع ……………………………………………………………………………………………………………………28

2-3-3 اوضاع اجتماعی و طبقه بندی اقشار مردم ……………………………………………………………………………….29

2-3-4  اوضاع درمان و تغذیه………………………………………………………………………………………………………..30

   بخش چهارم: تحولات فرهنگی دوره قاجار

2-4-1 مصلحان دوره قاجار (نخبگان سیاسی، فکری و دینی ) …………………………………………………………..32

2-4-2 تاسیس مدارس……………………………………………………………………………………………………………….34

2-4-3 انتشار مطبوعات………………………………………………………………………………………………………………35

بخش پنجم: تحولات مذهبی دوره قاجار

2-5-1 اوضاع مذهب……………………………………………………………………………………………………………………37

2-5-1-1 فرقه بابیت………………………………………………………………………………………………………………….38

2-5-2 ترویج خرافه……………………………………………………………………………………………………………………..39

2-5-3 علما و وضعیت آنان در دوره قاجار……………………………………………………………………………………….40

2-5-4 علما، دربار و طبقه حاکم……………………………………………………………………………………………………..41

2-5-5 علما، مردم اصناف و هیئت­های مذهبی مردمی…………………………………………………………………………42

2-5-6 علما و نقش آنان در رهبری مردم ………………………………………………………………………………………….44

2-5-7 مجالس عزاداری امام حسین (ع) …………………………………………………………………………………………..45

فصل سوم: جامعه شناسی هنر و نظریه بازتاب و هنر عامیانه

3-1 جامعه­شناسی هنر…………………………………………………………………………………………………………………….48

3-2 عوامل دخیل در جامعه شناسی هنر……………………………………………………………………………………………49

3-2-1 بنیاد و زمینه…………………………………………………………………………………………………………………50

3-2-2 زمینه­یابی ……………………………………………………………………………………………………………………50

3-2-3 بافت …………………………………………………………………………………………………………………………50

3-2-4 موقعیت­ها…………………………………………………………………………………………………………………..50

3-2-5 ایدئولوژی………………………………………………………………………………………………………………….51

3-2-6 جبریت اجتماعی هنر…………………………………………………………………………………………………….51

3-2-7 عادت­واره…………………………………………………………………………………………………………………..52

3-3 نقش جامعه در خلق اثر هنری………………………………………………………………………………………………….52

3-3-1  نقش طبقه و گروه­ها در خلق اثر هنری……………………………………………………………………………53

3-4 نظریه بازتاب و دیگر رویکردهای جامعه­شناسی هنر……………………………………………………………………..55

3-5 هنر عامیانه……………………………………………………………………………………………………………………………57

3-5-1 هنر عامیانه در ایران……………………………………………………………………………………………………….58

 فصل چهارم: یافته های تحقیق

    بخش اول: هنر دوره دوم حکومت قاجار

4-1-1 هنر دوره قاجار…………………………………………………………………………………………………………..61

یک مطلب دیگر :

4-1-2 هنر درباری دوره دوم حکومت قاجار…………………………………………………………………………….62

4-1-2-1 ویژگی نقاشی­های درباری دوره دوم حکومت قاجار………………………………………………..64

4-1-2 هنر عامیانه در دوره دوم حکومت قاجار………………………………………………………………………….65

4-1-2-1 ویژگی­های هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار……………………………………………….67

4-1-3  تحول هنر دوره قاجار به واسطه برخورد با غرب………………………………………………………………………68

4-1-4 هنرهای و فنون نوظهور در دوره قاجار……………………………………………………………………………………70

4-1-4-1 چاپ سنگی…………………………………………………………………………………………………………70

4-1-4-2 عکاسی……………………………………………………………………………………………………………….71

4-1-4-3  تئاتر و تعزیه ……………………………………………………………………………………………………….72

بخش دوم-  تحولات اجتماعی و تعامل هنر و مذهب  

4-2-1 تحولات اجتماعی و تاثیر آن بر مضامین مذهبی در هنر ایران………………………………………………………74

4-2-2 تحولات اجتماعی و تاثیر آن بر مضامین مذهبی بر هنر عامیانه نیمه دوم حکومت قاجار……………………76

4-2-3  تامل هنر عامیانه و مذهب در عهد قاجار…………………………………………………………………………………77

4-2-3-1 مفاهیم مذهبی در هنرهای عامیانه قاجار………………………………………………………………………….78

بخش سوم: تجزیه تحلیل نقاشی های عامیانه دوره دوم حکومت قاجار

4-3 معرفی هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار……………………………………………………………………..79

4-3-1 نقاشی ­قهوه­خانه­ای……………………………………………………………………………………………………79

4-3-2 نقاشی پشت شیشه…………………………………………………………………………………………………….81

4-3-3 نقاشی بقاع­متبرکه…………………………………………………………………………………………………….83

4-3-4  بررسی وجه ساختاری مشترک در هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار…………………………….86

4-3-4-1 پرهیز از واقع­گرایی…………………………………………………………………………………………………..87

4-3-4-2 روایت­گری……………………………………………………………………………………………………………..87

4-3-4-3 ترکیب بندی…………………………………………………………………………………………………………….88

4-3-4-4 رنگ و نور………………………………………………………………………………………………………………89

4-3-4-5 تزیین­گرایی……………………………………………………………………………………………………………..89

4-3-4-6 طراحی فیگور(چهره، اندام) ……………………………………………………………………………………….90

4-3-4-6-1 اصالت در چهره­پردازی………………………………………………………………………………….90

4-3-4-6-2 حالات و آناتومی پیکره­ها……………………………………………………………………………….91

4-3-5 موجودات فراواقعی……………………………………………………………………………………………………….92

4-3-6 بررسی وجه مفهومی مشترک در هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار……………………………………94

4-3-6 -1 موضوع نگاری………………………………………………………………………………………………………..94

4-3-6-2 شمایل نگاری ………………………………………………………………………………………………………….96

4-3-7 بررسی وجه تمثیلی مشترک هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار………………………………………….103

4-3-7-1 موضوع و استفاده نمادین …………………………………………………………………………………………..103

4-3-7-2 ساختار بصری و استفاده نمادین …………………………………………………………………………………..104

4-3-7-3 رنگ و استفاده نمادین……………………………………………………………………………………………….105

4-3-7-4 جانوران و استفاده نمادین……………………………………………………………………………………………106

4-3-7-5 باورهای عامیانه و موجودات عجیب……………………………………………………………………………..107

4-3-8  بررسی وجوه واقعیت و حضور آن در هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار……………………………109

4-3-8-1 مناظر و مرایا ……………………………………………………………………………………………………………109

4-3-8-2  شخصیت­ها……………………………………………………………………………………………………………..110

4-3-8-3 چهره­پردازی…………………………………………………………………………………………………………….111

4-3-8-4  پوشش …………………………………………………………………………………………………………………..112

4-3-8-5  جایگاه …………………………………………………………………………………………………………………..113

4-3-9  بررسی جامعه شناسی هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار………………………………………………….114

4-3-9-1  بافت………………………………………………………………………………………………………………………114

4-3-9-2  زمینه و موقعیت­ها…………………………………………………………………………………………………….115

4-3-9-3  ایدئولوژی………………………………………………………………………………………………………………115

4-3-9-4  جبریت اجتماعی هنر…………………………………………………………………………………………………115

4-3-9-5  عادت­واره………………………………………………………………………………………………………………116

4-3-10 بررسی وضعیت هنرمندان عامیانه دوره دوم حکومت قاجار………………………………………………………117

4-3-10-1 طبقه اجتماعی و زندگی فردی…………………………………………………………………………………..117

4-3-10-2 ایدئولوژی هنرمندان طبقه عامه…………………………………………………………………………………..119

4-3-10-3 ارتباط هنرمندان با مردم……………………………………………………………………………………………122

4-3-10-4 اشتراک هنرمندان در چند عرصه هنر عامیانه…………………………………………………………………124

4-3-11 بررسی تاثیر هنرهای دیگر بر هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار……………………………………….125

4-3-12 بررسی تاثیر ادبیات عامه و ذهنیات عامیانه بر هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار………………….126

4-3-13 پایان راه ………………………………………………………………………………………………………………………..128

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

2.1 قافیه. 38

ب. گزارش مقدمه اشعار بلند نیما یوشیج و تحلیل آنها 40

یک. گزارش مقدمه ها 41

1. مقدمه افسانه. 41
2. مقدمه خانواده سرباز. 43
3. مقدمه خانه ی سریویلی.. 45
4. مقدمه مانلی.. 45

دو. شرح و تحلیل مقدمه های نیما 46

1. شخصیت.. 46
2. حال و معنی.. 47
3. ارتباط شخصیت ها 48

4. 

5.  

6. روایت.. 48

فصل پنجم: جستجوی زبان نمایشی در آثار نیما 50

مقدمه. 51

پویایی زبان. 51

مصداقی نه مقوله ای.. 51

موقعیت ساز، صحنه پرداز و توصیفی.. 52

چند صدایی، شخصیت محور و خلاقه. 52

وصف طبیعت همپای حالات و احساسات(عاطفه): 53

نمادگرایی.. 53

دیالوگ… 53

یک مطلب دیگر :

تغییر منظر. 54

طبقه بندی موضوعی آثار نیما 55

1. رمانتیک، تغزلی و خیالی.. 55
2. واقع گرا و اجتماعی.. 56
3. نمادین: توصیفی و مفهومی.. 56

تحلیل آثار نیما یوشیج در پرتو زبان نمایشی.. 59

1. 1. منظومه‌ی افسانه. 59
2. کار شب پا 78
3. خانه سریویلی.. 85

پیوست یک: گزیده هایی از نظرات نیما درباره ی ادبیات.. 110

1. ارزش احساسات در زندگی هنرپیشگان. 110
2. نامه به شین پرتو. 112
3. حرفهای همسایه. 115

پیوست دو: نمونه هایی از نمایشنامه منظوم در ادبیات معاصر ایران.. 116

1. گزارشِ(ترجمه) مردم گریزِ مولیر، اثر میرزا حبیب اصفهانی.. 116
2. خسرو پرویز اثر تقی رفعت.. 117
3. منظومه ایده آل اثر میرزاده عشقی.. 118
4. زهره و منوچهر اثر ایرج میرزا 119

کتاب نامه. 121

 

یک مطلب دیگر :

1- آیا می­توان دو گفتمان سنت و مدرنیته را به عنوان گفتمان­های غالب در اکثر فیلم­های خانوادگی دهۀ هشتاد سینمای ایران در نظر گرفت؟

2- در فیلم­های خانوادگی دهۀ هشتاد سینمای ایران بیشتر با کدام یک از اَشکال خانواده مواجه هستیم؟ (خانوادۀ سنتی، خانوادۀ مدرن یا خانوادۀ التقاطی و درحال گذار).

تعداد صفحه : 174

یک مطلب دیگر :