دارو درمانی ………………………….. 31
رفتار درمانی …………………………. 34
روشهای عامل سنتی ……………………… 34
بازی چیست؟……………………………. 36
عوامل مؤثر در بازی ……………………. 37
تأثیر جنس ……………………………. 37
تأثیر هوش ……………………………. 38
تأثیر سن …………………………….. 39
تأثیر محیط …………………………… 39
بازی واهمیت آن ……………………….. 40
ارزشهای بازی …………………………. 41
انواع بازی از دیدگاه پیاژه …………….. 43
بازی تمرینی ………………………….. 43
انواع بازیهای تمرینی ………………….. 45
بازی نمادین ………………………….. 46
مراحل بازیهای نمادین ………………….. 47
انواع بازیهای نمادین ………………….. 48
بازی با قاعده ………………………… 51
نظریه های مربوط به بازی ……………….. 52
نظریهی انرژی اضافی یا مازاد…………….. 52
نظریهی پیش تمرین ……………………… 53
نظریهی استراحت و رفع خستگی …………….. 53
نظریهی تكرار فعالیتهای اجدادی ………….. 54
نظریهی تكرار فعالیتهای غریزی …………… 55
نظریهی جبران …………………………. 55
نظریهی اصل لذت ……………………….. 56
كاتارسیس …………………………….. 56
دیدگاه دكرولی درمورد بازی ……………… 57
دیدگاه فروبل …………………………. 58
دیدگاه ژان شاتو ………………………. 58
دیدگاه پرز …………………………… 59
دیدگاه اشترن …………………………. 60
دیدگاه شارلوت بوهلر …………………… 60
دیدگاه هارلوك ………………………… 61
دیدگاه اسپادگ ………………………… 62
طبقه بندی پارتن براساس میزان درگیری اجتماعی 64
طبقه بندی لوون فلد ……………………. 66
بازیها از نظر اجرا ……………………. 66
اسباب بازی …………………………… 68
ویژگی های اسباب بازی ………………….. 69
انواع اسباب بازی ……………………… 70
ارزش درمانی بازی ……………………… 76
بازی درمانی چیست؟……………………… 77
بازی درمانی از نظر روش شناختی موضوع …….. 78
انشعاب بازی درمانی براساس نظریه روانكاوی … 79
بازی درمانی فعال ……………………… 79
بازی درمانی غیرفعال …………………… 80
بازی درمانی گروهی …………………….. 81
مفاهیم و نظریه های بازی در قرن بیستم ……. 82
اتاق بازی درمانی ……………………… 90
شن بازی درمانی و تاریخچه آن ……………. 91
اهمیت شن در تكنیك دنیا ………………… 99
گستره‌ی نظریه كاف درشن بازی …………….. 104
فرآیند بهبودبخشی و درمان شن بازی ……….. 106
قدرت درمانی شن بازی از دیدگاه یونگ ……… 108
تعبیر وتفسیر با تأخیر …………………. 110
از رمز درآوردن سینی های شن …………….. 113
كودك از بازی با شن چه چیزهایی یاد می گیرد؟.. 115
مراحل رشدی پیاژه در شن بازی كودكان ……… 119
مروری بر تحقیقات انجام شده …………….. 125
فصل سوم ……………………………… 136
مقدمه ……………………………….. 137
جامعه آماری ………………………….. 137
نمونه وروش نمونه گیری …………………. 137
ابزار پژوهش…………………………… 138
مقیاس درجه بندی معلم كانرز …………….. 139
روش آماری ……………………………. 140
روش اجرا……………………………… 140
مشاهدات بالینی ……………………….. 141
فصل چهارم ……………………………. 143
فرضیه ی پژوهش ………………………… 144
جداول ……………………………….. 144
نمودار ………………………………. 147
فصل پنجم …………………………….. 148
بحث و نتیجه گیری ……………………… 149
لزوم آموزش والدین و آموزگاران ………….. 151
درمان اختلال بیش فعالی-كم توجهی (ADHD) با رویكرد شناختی – رفتاری …………………………………….. 152
انتقادات …………………………….. 161
پیشنهادات ……………………………. 162
پیوست………………………………… 164
منابع ……………………………….. 167
مقدمه
ما اكنون در زمانی زندگی می كنیم كه تمام چیزها بسرعت درتغییرند و باورها، نظرات و عقاید مربوط به ماهیت كودكان از آن مستثنی نیستند، ولی امروزه، مثل همیشه والدین تأثیر قابل توجهی در دنیای كودك اعمال می نمایند.
(آزاد 1380 ص 354).
سالهاست كه پزشكان و متخصصان بهداشت بوجود پدیده ای به نام شیطنت افراطی پی برده اند. رفتارهای عجیب و افراطی در بچه ها كه همیشه در بررسی و برخورد با آن گرفتار مشكلات فراوان بوده اند، طی سالهای متمادی فرضیه‌ی صدمات مغزی هنگام تولد كه فرضیه‌ی كاملاً قابل قبولی می نمود و بیش تر پزشكان وقتی از یافتن توضیحی برای رفتارهای غیرعادی بچه ها عاجز می ماندند با توسل به اصطلاح صدمات مغزی خفیف از زیر بار برخورد مسئولانه شانه خالی می كردند
(پل كارسن 1371 ص 9).
یكی از رایج ترین اختلالات دوران كودكی، اختلال كمبود توجه –بیش فعالی[1] است كه در اغلب موارد تا دوران بزرگسالی نیز ادامه پیدا می كند.
كودكان مبتلا به این اختلال بدون اینكه فكر كنند، مدام به اطراف حركت میكنند. آن هاممكن است خواست ها و انتظارات اطرافیانشان را درك كنند ولی به دلیل اینكه قادر به توجه كافی نیستند و نمی توانند مدتی آرام بیشینند و تمركز كنند، توانایی پیروی كردن از دستورهای آنان را ندارند (سلحشور 1384 ص 41).
تاكنون برای اختلال كمبود توجه- بیش فعالی درمان قطعی و خاص پیدا نشده است ولی بنحوی میتوان با استفاده از روش های گوناگون، علائم آن را تحت كنترل درآورد
یک مطلب دیگر :
[اینفوگرافی]: ۷ گام اساسی استراتژی بازاریابی
(همان منبع).
درمانهایی كه برای كاهش علایم اختلاف كمبود توجه- بیش فعالی توصیه می شود عبارتند از :
رژیم های خوراكی، تمرینات بدنی (مثل یوگا، آرام سازی عضلانی) تمرین تمركز، آموزش های دیداری، گفت و گو دو به دو، بازی درمانی و روان درمانی های فردی (تای نن[2]2005).
پژوهش حاضر بررسی میزان تأثیر شن بازی درمانی را در درمان كودكان بیش فعال 7-5 ساله استان تهران مورد بررسی قرار می دهد.
بازی راهی است كه بزرگسالان رایاری می دهد تا انتظارات و تصویرهای اجتماعی كودكان را درك و اصلاح كنند. در بازی درمانی كودكان تشویق می شوند كه بعضی از امور را اجرا كنند و درمانگر به آن واكنش نشان دهد یا درآن شركت می كنند (پاول هنری ماسن و دیگران 1368 ص 391).
بازی به كودك كمك می كند كه خود را بشناسد و با كشف قابلیتهای ذهنی و فیزیكی و با به كارگیری قوه‌ی تخیل خود دنیای پیرامونش را شناسایی كند، افق دیدش را وسعت دهد و درذهن جهان پیرامونش را به مجموعه ای قابل اراده تبدیل نماید و درجریان قوی عواطف و احساساتی كه از دنیای خارج به طرف او درحركت است، اختیار هدایت ذهنش را به دست بگیرد. بازی وسیله ای است كه كودك از طریق آن می تواند عواطف مثبت خود را بیان كرده و ازمیان احساسات منفی راهی بگشاید (قائمی 1375 ص 46).
دراین میان بازی درمانی، روشی است كه به یاری كودكان پرمشكل می‌شتابد تا هنگامی كه بتواند مسایل خود را به دست خویش از طریق بازیهایشان حل كنند. درعین حال نشان دهنده‌ی این واقعیت است كه بازی برای كودكان همانند یك وسیله طبیعی است، با این هدف كه بتواند خویشتن و هم چنین ویژگی های درونی خود را بشناسد و به آن عمل كند دراین نوع درمان به كودك فرصت داده می شود تا احساسات آزار دهنده و مشكلات درون خود را ازطریق بازی بروز دهد و آنها را به نمایش بگذارد، همانند آن گونه از درمانهایی كه افراد بزرگسال ازطریق آن با سخن گفتن، مشكلات خودرا بیان می كنند (اكسلاین 1369 ص 20).
بازی[3] و بازی درمانی[4] از زمره‌ی روشهایی است كه نتایجی مفید وقابل توجهی را ارائه نموده و به شیوه ای مثبت به رفتارهای هیجانی و تكانشی تعادل می‌بخشد بازی باعث كاهش تنش های ناشی از فشارهای محیطی، ایجاد احساس راحتی و آرامش در فرد بازی كننده می شود (هارویز 1979).
از زمره‌ی بازیهای درمانی، شن بازی درمانی، تكنیكی است غیركلامی كه درآن كودك با ساختن دنیای خود در سینی شن به بیان تعارضات، تمایلات و هیجاناتش می پردازد و درجریان خلق صحنه توسط كودك، درمانگر نقش مشاهده گر صامت را بازی می كند، تعبیر و تفسیر انجام می پذیرد تا زمانیكه چندین سینی توسط كودك در مدت زمان معینی ساخته می شود (محمدی 1384 ص 10).
بیان مسئله
درسالهای اخیر آگاهی ما، درمورد تحرك بیش از حد به میزان چشمگیری افزایش یافته و نیز توجه ها از میزان فعالیت، به نارساییهای توجه و سپس به مسایل گسترده تر رشد اجتماعی تغییر جهت داده است (باركلی 1981).
این اختلال معمولاً اولین بار در دبستان تشخیص داده می شود یعنی زمانیكه سازگاری با مدرسه دچار اختلال شده است (انجمن روانپزشكی آمریكا 1994).
میزان شیوع این اختلال دربین پسرها و دخترها 6 به 1 است همچنین دخترها نسبت به پسرها علایم افسردگی، انزوای اجتماعی، اضطراب و پریشانی بیشتری از خود نشان می دهند (باركلی 1996).
ازمهمترین علایم مورد نظر والدین در اوان كودكی آن است كه فرزندشان فعالیت شدیدی دارد. نیازمند حمایت و مراقبت بسیاری جهت جلوگیری از حوادث یا صدمات احتمالی است. تندخویی، بدخوابی (كه همیشه وجودندارد) سخت بودن، پرخاشگری یا تعامل ناپخته با خواهران و برادران یا بچه های دیگری كه كودك ممكن است با آنها برخورد داشته باشد دیده می شود (ایمان زاده 1377 ص 26).
همانطور كه قبلاً درمقدمه عنوان شد، بازی درمانی از زمره‌ی روشهایی است كه برای كاهش علایم اختلال كمبود توجه- بیش فعالی توصیه می شود.
بازی برای كودكان همانند كلام برای بزرگسالان است. بازی وسیله ای است برای بیان احساسات، برقراری روابط، توصیف تجربیات، آشكار كردن آرزوها و خودشكوفایی، فعالیت بازی در واقع تلاش كودك برای كنارآمدن با محیط است كه ازطریق آن خود را می یابد و دنیا را درك می كند . مشكلاتی كه كودكان تجربه میكنند جدای از آنهاست. بنابراین بازی درمانی با ساخت درونی پویایی كودك همراه با یك دیدگاه پویای متناسب با آن سازگار می باشد (لندرث 1381 ص 9).
یك سوال قابل طرح دررابطه با كودكان بیش فعال این است كه چرا درعده ای از این كودكان پرخاشگری بعنوان، یكی از علائم ثانویه وجود دارد كه سبك وروش برخورد والدین (بعنوان ویژگی های فردی آنان) درمقابل رفتارهای كودك متفاوت می باشد (ایمان زاده 1377 ص 6).
با این وجود، شن وسیلهی خوبی برای بازیهای تهاجمی كودك بشمار میرود، زیرا شن را می توان با ایمنی بیشتری پرتاب كرد. عروسكها و اسباب بازیهای دیگر را میتوان میان آن مدفون كرد ویا بعنوان آب، برف، زمین جهت دفن و یا بمب استفاده كرد. درحقیقت شن وسیلهی مناسبی برای پاسخگویی به طیف گسترده ی تخیلات كودك است (اكسلاین 1369 ص 62).
ضرورت و هدف پژوهش
درعرصه‌ی آموزش و پرورش امروزه متخصصین، صاحب نظران، حتی معلمین و مربیان با دانش آموزانی با مشكلات و اختلالات رفتاری و عاطفی بسیاری برخورد می نمایند. این اختلالات رفتاری تا حد زیادی وضعیت تحصیلی و رشد اجتماعی كودان راتحت الشعاع خود قرار داده تا آنجا كه این كودكان نمی توانند به درستی مسیر سالم وتكاملی رشد را بپیماید. از این رو باید چاره ای اندیشید
(محمدی 1384 ص 3).
اختلالات كمبود توجه –بیش فعالی و رفتار ایزایی یكی از شایعترین دلایل ارجاع كودكان به مراكز بهداشت روانی، پزشك اطفال، متخصصین مغز و اعصاب ودرمانگاههای روانپزشكی كودك است. برآوردهای حاصله میزان شیوع 5 تا 20 درصد كودكان دبستان را مبتلا به اختلالات كمبود توجه – بیش فعالی و رفتارایزایی نشان میدهد. بعلاوه مشكلات رفتاری و دیگری مانند پرخاشگری، نافرمانی، قشقرق راه انداختن، ناتواناییهای ویژه یادگیری، اختلالات گفتاری-زبانی، اختلالات سازگاری، شب ادراری، مشكلات خواب، علایم اضطراب و افسردگی نیز با ADHD و رفتارانه ای همراه است. با این كه حدود 80% كودكان مبتلا به اختلالات بیش فعالی با گذشت زمان بهبود می یابند، اما به نظر می رسد كه كودكان مبتلا به این اختلال مشكل بتوانند خودرا سازگار كنند. لذا پیش آگهی این اختلال ضعیف بوده واغلب دربزرگسالی به بزهكاری و شخصیت های ضد اجتماعی می انجامد
(هینشو[5] واندرسون[6] 1997، باركلی[7] 1997).
ازطرفی رفتار بی قرار كودكان یكی از شكایات عمده اولیا مدرسه و والدین است و اختلالات مربوط به بیقراری، كمبود توجه، رفتار مقابله ای و اختلالات سلوك یكی از عمده ترین دلایل ارجاع كودكان به خدمات بهداشت روانی است. این كودكان دچار ناتوانایی یادگیری اند و احتمالاً درمدرسه شكست می خورند. از این رو شناخت و اصلاح این كودكان میتواند گام مثبتی درجهت كمك به والدین و معلمان و پیشگیری از مزمن شدن و تبدیل احتمالی آن به انواع دیگراختلالات باشد
(شریعت زاده 1377 ص 2).
این مسائل می تواند از پیشرفت تحصیلی كم و اعتماد به نفس ضعیف دوران كودكی، همچنین از بعضی نقایص واقعی سر چشمه گرفته باشد. به هرصورت چون این اندیشه‌ی ابتدایی وجود داشته است كه بیش فعالی نتیجه‌ی رشد نامناسب است فهم علل و توسعه‌ی درمان این اختلال بیشتر ضرورت می یابد (آزاد 1380 ص 79).
فرضیه پژوهش : بین میزان بیش فعالی دردو گروه از كودكانی كه برای درمان آنها از روش شن بازی درمانی استفاده شده است و كودكانی كه از این روش استفاده نشده است تفاوت معناداری وجود دارد .
[1] . Attention Deficit Hyperactive Disorder (ADHD)
